1. V. Petti haqida ma’lumotlar

Pul to'g'risida bir necha ogiz so'z
» kitobi 32 ta savol 
va javob tariqasida Angliyada pul chaqasini qaytadan zarb etish masalasiga 
bag'ishlangan. Bu aslida kichik bir parcha pul nazariyasining ustuni edi. Unda Petti 
merkantilizmdan butunlay voz kechadi va pulni umumiy ekvivalent vazifasini 
bajaruvchi maxsus tovar deb hisoblaydi. Pulning qiymati ham boshqa tovar kabi 
sarflangan mehnat miqdori bilan aniqlanadi, almashuv qiymati esa qimmatbaho 
metallni qazib olishga ketgan mehnat sarflari bilan belgilanadi. Eng muhim masala, 
bu mamlakatdagi pulning miqdori, ya'ni oborotdagi pul masalasi edi. 
Muomaladagi pulning miqdori tovar-to'lov oborotlari yoki oxir-oqibatda 
realizasiya 
qilinayotgan tovarlar
, ularning bahosi (to'g'ri proporsiya) va pulning 
muomala chastotasi (teskari proporsiya) bilan aniqlanadi. O'sha davrda qimmatli 
metallardan qilinadigan chaqa pullar bank tomonidan chiqariladigan qog'oz pullar 
bilan (ma'lum chegarada) almashtirilishi mumkin degan to'g'ri qisqacha xulosalar 
chiqariladi. 

---

Uning fikricha, pul inson organizmidagi yog'ga o'xshaydi, chunki yog'ning 
ortig'i ham, kami ham ziyondir, ya'ni uning me'yorda bo'lgani yaxshi (uning 
vrachligini eslang). 
V.Petti davlatning iqtisodiyotga aralashuviga ham e'tibor berdi, bu 
aralashuv rivojlanishga yordam berishi kerak, lekin boshqa paytda davlat 
iqtisodiyotdan uzoq bo'lishi kerak. Uning fikricha, vrach kasalni davolaganda iloji 
boricha sun'iy dorilardan kamroq foydalangani, ko'proq ob'ektiv omillarni 
ishlatgani ma'qul (davlat aralashuvi zarur holda va me'yorda bo'lgani yaxshi). 
3.V.Petti o'zining tabiiy baho to'g'risidagi ta'limotida 
qiymatning mehnat 
nazariyasiga
asos soldi. Bu klassik maktabning asosiy nishonasi (belgisi) sifatida 
qaraladi. U vaqt va tasodifiy omillar ta'sirida o'zgarib turuvchi bozor bahosi 
(«siyosiy baho») ga tabiiy bahoni (qiymat deb bilgan) qarama-qarshi qo'ydi. Tabiiy 
baho ichki bozor bahosiga teng bo'lishi kerak. Chunki u mehnat miqdori bilan 
o'lchanadi. U non bahosi bilan kumushni solishtiradi va ularning bahosi sarflangan 
mehnat miqdori bilan tenglashtiriladi. Bu misolda, ya'ni non kumushga 
almashtirilganda almashuv proporsiyasi asosida shu mahsulotlarni ishlab 
chiqarishga sarflangan mehnat yotadi, demak qiymat mehnat bilan aniqlanadi. 
Undan tashqari, tovarning qiymati kumushni qazib olishdagi mehnat 
unumdorligiga to'g'ri proporsionaldir, sarf-xarajat usuli qo'llaniladi. Shunday qilib, 
V.Petti iqtisodiyot tarixida qiymatning mehnat nazariyasi kurtaklarini ta'rifladi. Bu 
olimning katta ilmiy xizmatidir. Ammo Petti qiymatni almashuv qiymati bilan 
qorishtirib yuboradi va almashuv qiymatini almashuv jarayonida qanday shaklda 
bo'lsa, shunday, ya'ni pul shaklida ifoda qiladi. U qiymatning bevosita manbai 
sifatida faqat konkret mehnatning aniq bir ko'rinishini, oltin va kumush qazishdagi 
mehnat (ya'ni pul materiali)ni ko'rgan, xolos. 
Uningcha
, tarmoqlardagi ishlab 
chiqarilgan mehnat mahsulotlarining qiymati shu mahsulotlarni nodir metallarga 
almashuvi natijasida aniqlanadi. Olimning merkantilistik qarashlari bu erda ham 
saqlangan (kamchiligi). U abstrakt mehnat bilan konkret mehnatni farqlamaydi. 
Unda qiymat bilan iste'mol qiymati tushunchalari o'rtasida aniq farq ko'rinmaydi, 

---

ayrim holda ular qorishtirib yuboriladi. Konkret mehnat iste'mol qiymatini yaratsa, 
abstrakt mehnat umumiy qiymatni yaratadi. 
Petti merkantilistlardan farqli ravishda boylik bu pul haqida qimmatbaho 
metall va toifalardangina iborat emas, balki mamlakatdagi erlar, uylar, kemalar, 
tovarlar hatto uy jihozlarini ham boylik deb hisoblaydi. 
Mamlakat boyligini oshirish uchun odamlarni qamqxonalarga tashlash 
emas, pullik jarimalar kiritish kerak deydi. Yirik o'g'rilarni esa «qullik»ka sotib, 
ishlatish zarur. Shu bilan birga pulning jamiyatdagi roli to'g'ri talqin etilmagan 
(savdogarlarni qisqartirish taklif etiladi). 
«