1. V. Petti haqida ma’lumotlar

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM 
VAZIRLIGI
MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI 
O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI 
JIZZAX FILIALI 
“AMALIY MATEMATIKA” 
FAKULTETI 
“IQTISODIYOT” YO’NALISHI 
“IQTISODIY TA’LIMOTLAR 
TARIXI” FANIDAN
MUSTAQIL ISHI 
TAYYORLADI: 925-21 GURUH TALABASI
F.RAXMATULLAYEV 
Qabul qildi: R.XUDAYAROV 

---

Mavzu:
Vilyam Petti asarlari, uning merkatilizmga munosabatlari 
Reja: 
Kirish 
1.V.Petti haqida ma’lumotlar. 
2.V.Petti asarlaridagi iqtisodiy munosabatlar. 
3.V.Petti asarida ilgari surgan ijtimoiy siyosiy munosabatlar 
4.Pettining asarlarining qiymati ularning jamiyat hayotiga qo’shgan hissasi. 
Xulosa 
Foydalanilgan adabiyotlar 

---

Kirish 
P.ning "Mehnat boylikning otasi, yer esa uning onasidir" degan fikri butun 
dunyo iqtisodchilari tomonidan tan olinadi. P. tovarlar qiymatini ularni ishlab 
chiqarish uchun sarflangan mehnat bilan aniqlash nuqtai nazaridan qoʻshimcha 
qiymatnint kelib chiqishi muammosini hal etishga urindi. Uning fikriga kura, renta 
qoʻshimcha qiymatning umumiy shakli boʻlib, yer rentasi va pul rentasi (foiz) tar-
zida namoyon boʻladi. P. differensial yer rentasi muammosini iqtisodchi olimlar 
orasida birinchi boʻlib oʻrgandi, yerning bahosi toʻgʻrisidagi masala ham P. 
tomonidan ilmiy jihatdan toʻgʻri qoʻyildi. P. davlat statistika xizmati tuzish zarurligi 
masalasini koʻtardi va statistik maʼlumot toʻplashning ayrim yoʻnalishlarini belgilab 
berdi. 
Olimning tadqiqot usulida empirizm elementlari (unsurlari) bo'lishiga 
qaramasdan (bu masalan, er bahosini talqin etishda ko'rinadi), davlatning iqtisodiy 
faoliyatga aralashuvini qisman qo'llaydi (mamlakatdagi savdogarlar sonini 
qisqartirishni talab etadi), u asosan erkin iqtisodiyot (laisser faire) prinsiplarini 
qo'llaydi va merkantilistlardan farqli ravishda pul muomalasi va savdoni 
erkinlashtirish tarafdori bo'lgan. U o'z tadqiqotlarida bir qancha metodik (shartli) 
soddalashtirishlardan foydalaniladi: 
Qiymat nazariyasi bilan daromadlar, ish haqi va renta to'g'risidagi 
nazariyalar bevosita bir-biriga bog'liq. V.Petti boshqa (D.Rikardo, T.Maltus) klassik 
maktab vakillari kabi, ish kuchini emas, balki mehnatni tovar deb hisobladi (aslida 
ish kuchi ham tovardir). 
V.Pettining «Siyosiy arifmetika» asari to'la ravishda uning vafotidan keyin 
bosilib chiqdi (kitob uning o'g'li lord Shelbern tomonidan nashr etilgan). Buning 
sababi shuki, unda Angliya va Fransiyani chog'ishtiruvchi ma'lumotlar bor edi. Bu 
asar yangi fan - statistikaga asos soldi. Bu davrda hali bu tushunchaning o'zi yo'q edi 
(«statistika» so'zi XVIII asr oxirida paydo bo'ldi). 

---

PETTI (Petty) Uilyam (1623.26.5, Romsi shahri, Xempshir — 1687.16.12, 
London) — ingliz klassik siyosiy iqtisodining asoschisi. Leyden, Parij va Oksford 
universitetlarida tibbiyotdan taʼlim olgan. U serqirra qobiliyatga ega boʻlib, 1647-
yilda nusxa koʻpaytiradigan mashina ixtiro qilgan. 1649-yilda fizika doktori ilmiy 
darajasini olgan, 1651-yilda musiqa va anatomiyadan professor P. yirik yer egasi 
edi. P. Angliyada 17-asrda boʻlib oʻtgan burjua inqilobidan keyin oʻz hokimiyatini 
mustahkamlab olgan ingliz burjaziyasining nazariyotchisi sifatida tanildi. "Soliqlar 
va yigʻimlar haqidagi risola" (1662), "Soʻz donishmandlarga" (1665) 
"Irlandiyaning siyosiy ana-tomiyasi" (1672), "Pul haqida soʻz" (1682), "Siyosiy 
arifmetika" (1683) kabi asarlarida qiymatning mehnat nazariyasini asoslab berdi. 
P. merkantilistlardan farqli ravishda, boylik manbai muomala sohasida emas, 
ishlab chiqarishda deb hisoblagan. P. jamiyatning iqtisodiy taraqqiyotini obʼyektiv 
qonunlarga bogʻliq deb qaraydi, lekin ijtimoiy va iqtisodiy qonunlar tabiat 
qonunlariga oʻxshash abadiy va uzgarmasdir, deb izohlaydi. P. iqtisodiy 
hodisalarni tahlil qilishda tabiatshunoslik fanlarining tadqiqot usullaridan 
foydalandi va uni statistik tahlil bilan toʻldirdi. P. mehnatning qiymat nazariyasini 
birinchi boʻlib asoslab bergan. 
P.ning "Mehnat boylikning otasi, yer esa uning onasidir" degan fikri butun 
dunyo iqtisodchilari tomonidan tan olinadi. P. tovarlar qiymatini ularni ishlab 
chiqarish uchun sarflangan mehnat bilan aniqlash nuqtai nazaridan qoʻshimcha 
qiymatnint kelib chiqishi muammosini hal etishga urindi. Uning fikriga kura, renta 
qoʻshimcha qiymatning umumiy shakli boʻlib, yer rentasi va pul rentasi (foiz) tar-
zida namoyon boʻladi. P. differensial yer rentasi muammosini iqtisodchi olimlar 
orasida birinchi boʻlib oʻrgandi, yerning bahosi toʻgʻrisidagi masala ham P. 
tomonidan ilmiy jihatdan toʻgʻri qoʻyildi. P. davlat statistika xizmati tuzish 
zarurligi masalasini koʻtardi va statistik maʼlumot toʻplashning ayrim 
yoʻnalishlarini belgilab berdi. 
Pettining «Mehnat boylikning otasi, yer esa uning onasidir» degan fikri 
butun dunyo iqtisodchilari tomonidan tan olinadi. Petti tovarlar qiymatini ularni i. 
ch. 
uchun 
sarflangan 
mehnat 
bilan 
aniqlash 
nuqtayi 

---

nazaridan qoʻshimcha qiymatnint kelib chiqishi muammosini hal etishga urindi. 
Uning fikriga kura, renta qoʻshimcha qiymatning umumiy shakli boʻlib, yer rentasi 
va pul rentasi (foiz) tar-zida namoyon boʻladi. Petti differensial yer rentasi 
muammosini iqtisodchi olimlar orasida birinchi boʻlib oʻrgandi, yerning bahosi 
toʻgʻrisidagi masala ham Petti tomonidan ilmiy ji-hatdan toʻgʻri qoʻyildi. 
Petti davlat statistika xizmati 
tuzish 
zarurligi 
masalasini 
koʻtardi 
va 
statistik maʼlumot toʻplashning ayrim yoʻnalishlarini belgilab berdi. 
2.V.Petti XVII asrdagi eng taniqli shaxslar qatoridan o'rin oladi (Mak-
Kulloxning 1845 yilda bergan bahosi). U iqtisodiyotni o'rganishda yangi usulni 
qo'lladi, ko'rinib turgan voqealarni sharxlashdan ularning mohiyatini tahlil etishga 
o'tdi. V.Petti tadqiqot predmeti sifatida ishlab chiqarish sohasi muammolarini tahlil 
etishdir. Uning fikricha, boylik paydo bo'lishi va ko'payishi faqat moddiy ne'matlar 
yaratish sohasida ro'y beradi, bu jarayon savdo va savdo kapitalining hech qanday 
ishtirokisiz bo'ladi. 
Olimning tadqiqot usulida empirizm elementlari (unsurlari) bo'lishiga 
qaramasdan (bu masalan, er bahosini talqin etishda ko'rinadi), davlatning iqtisodiy 
faoliyatga aralashuvini qisman qo'llaydi (mamlakatdagi savdogarlar sonini 
qisqartirishni talab etadi), u asosan erkin iqtisodiyot (laisser faire) prinsiplarini 
qo'llaydi va merkantilistlardan farqli ravishda pul muomalasi va savdoni 
erkinlashtirish tarafdori bo'lgan. U o'z tadqiqotlarida bir qancha metodik (shartli) 
soddalashtirishlardan foydalaniladi: 
• muomala sohasining ishlab chiqarishga teskari ta'siri inkor etiladi; 
• pul va tovar bozorlarining o'zaro bog'liqligi ko'zda tutilmaydi; 
• tovarlar va xizmatlar qiymati (qimmati) paydo bo'lish tabiatida xarajatlar 
xarakteristikasi (sabab-oqibat prinsipi) qo'llaniladi; 
• ish haqini ishchi mehnati bahosi sifatida talqin etish, oqibatda erkin 
raqobat sharoitida ish haqining minimal bo'lishi va boshqalar. 

---

U iqtisodiy jarayonlarga xos ichki qonuniy aloqalar va ularning sababiy 
munosabatlarini ko'rsatishga intildi. Uni «
faqat tabiatda ko'rinarli asosga ega 
bo'lgan sabablargina
» qiziqtirar edi. Petti iqtisodiyotga tabiatshunoslikda 
qo'llaniladigan usulni kiritib, shu bilan birga iqtisodiy tahlilning statistik usulidan 
ham keng foydalandi. 
V.Pettining dastlabki asarlarida merkantilistlarning ta'siri ancha kuchli 
bo'lgan, ammo keyingi «