1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

Müasir dil fənləri
Üslubi-linqvistik fənlər
Ortoloji-linqvistik fənlər
1-ci sxem. Dilçilik fənləri sistemi

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
13
XX əsrdə ümumdilçilik fənlərinin inkişafına xüsusi 
əhəmiyyət verilmiş, onların tam formalaşmasına böyük 
səy göstərilmişdir. Bu məqsədlə keçən əsrin 50-ci illərin-
də ümumdilçilik fənlərinin xarakteri, təbiəti, tədris siste-
mində mövqeyi problemləri geniş müzakirə olunmuşdur. 
Müzakirə zamanı ali məktəblərdə ümumdilçilik fənlərinin 
mövqeyi müəyyənləşdirilmiş, bunların hər birinin prob-
lemləri, əsasən, dəqiqləşdirilmişdir.
Ali məktəblərdə 1950-ci ilə kimi “Ümumi dilçilik” fən-
nində, əsasən, N.Y.Marrın “Dil haqqında yeni nəzəriyyə”si 
və ümumi şəkildə yazı haqqında məlumatlar tədris edilir-
di. Lakin 1950-ci il müzakirələrindən sonra həmin fənnin 
məzmunu tam dəyişdirilmiş, buraya dilçiliyin müxtəlif 
sahələrinə dair başlıca problemlər daxil edilmiş və əsaslı 
şəkildə tədris olunmağa başlanılmışdır.
Ümumi dilçilik problemləri müəyyən illər ərzində iki 
müstəqil fənn kimi tədris olunmuşdur: “Dilçiliyə giriş” və 
“Ümumi dilçilik”.
1985-ci ildən ali məktəblərdə dilçiliyin əsaslarını təş-
kil edən problemlər “Ümumi dilçilik” adı altında bir fənn 
kimi tədris edilməyə başlanılmışdır.
Dilçilik fənləri sistemində xüsusi yer tutan “Ümumi 
dilçilik” fənni filoloji təhsilin məzmununu zənginləşdir-
məkdə və onun səviyyəsini yüksəltməkdə xüsusi əhəmiy-
yətə malikdir. “Ümumi dilçilik” fənnini düzgün təsəvvür 
etmək üçün ilk növbədə iki anlayışı – ümumi dilçilik sahə 
kimi və ümumi dilçilik fənn kimi – bir-birindən fərqləndir-
mək lazımdır. Ümumi dilçilik sahə kimi olduqca geniş 
anlayışdır. Dil haqqında elmin ümumi dilçilik sahəsi de-
dikdə bütün ümumi nəzəri məsələlər buraya aid olur. La-
kin ümumi dilçilik fənn kimi dar mənada, tədris mənasın-
da götürülən anlayışdır. Buna görə də “Ümumi dilçilik” 
fənnində dilçiliyin bütün fənlərinin əsaslarını təşkil edən 

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
14
müəyyən problemlərdən normativ şəkildə bəhs olunur. 
“Ümumi dilçilik” fənni bəzən “Dil nəzəriyyəsi”, “Dilçilik 
nəzəriyyəsi” və “Dilçiliyin əsasları” kimi də adlandırılmış-
dır. Son müzakirələrdə fənnin adı birmənalı olaraq “Ümu-
mi dilçilik” formasında məqsədəuyğun sayılmışdır.