1. Turli tarixiy davrlarda jamiyatning qanday tarbiyaviy ideallari kuzatilgan?

31-variant

1. 
   Tilni madaniy hodisa sifatida ko‘rib chiqing, uning shaxsning axloqiy qadriyatlari tizimini shakllantirishdagi o‘rni va rolini izohlang.
   

Madaniy tilshunoslik tilshunoslikning ancha yosh yo‘nalishi bo‘lganligi sababli til va madaniyat o‘rtasidagi munosabatni ko‘rib chiquvchi asarlarning aksariyati XX-XXI asrlarga tegishli.

Bu tendentsiyaning peshvosini tilni shaxs, millat bilan munosabatlarida ko'rib chiqqan V. fon Gumboldt deb atash mumkin.

Tilning eng muhim vazifalaridan biri uning madaniyatni yaratish, rivojlantirish, saqlash va etkazishda ishtirok etishidir. Madaniyat va tilning ana shunday munosabati tufayli tilshunoslikda madaniy tilshunoslik kabi yo‘nalish paydo bo‘ldi

Lingvokulturologiya(lot.dan: lingua — til, cultura — madaniyat, logos — fan, taʼlim) — tilshunoslik va madaniyatshunoslik chorrahasida vujudga kelgan zamonaviy rivojlanayotgan fan. U tilni millat mentalitetini ifodalovchi madaniy hodisa sifatida o‘rganadi. Boshqacha aytganda, xalq madaniyati uning tilida aks etishi.

Etnolingvistika, sotsiolingvistika kabi fanlar madaniy tilshunoslik bilan chambarchas bog'liq. [Maslova, p. 6] Bundan tashqari, etnolingvistika madaniy tilshunoslikning nazariy asosi hisoblanadi. Bu tilshunoslikning tilni madaniyatga munosabati, til faoliyati va evolyutsiyasidagi lingvistik, etnikmadaniy va etnopsixologik omillarning oʻzaro taʼsirini oʻrganuvchi yoʻnalishdir”.

Insoniyat madaniyati - bu har biri o'ziga xos xususiyatlarga ega, etnik o'ziga xoslik bilan ajralib turadigan etnik madaniyatlar yig'indisidir. Etnik madaniyatlardagi tafovutlar, masalan, odamlarning ishlash, dam olish, ovqatlanish, gapirish tarzida namoyon bo'ladi. Masalan, ruslarning eng muhim xususiyati kollektivizm (Dostoyevskiyga ko'ra murosasizlik), shuning uchun ular ma'lum bir jamiyatga tegishlilik hissi, munosabatlarning iliqligi va hissiyligi bilan ajralib turadi. Mentalitet va madaniyatning bu xususiyati rus tilida namoyon bo'ladi. A. Vejbitskayaning fikricha, "rus tili hissiyotlarga (ingliz tiliga qaraganda) ko'proq e'tibor beradi va ularni farqlash uchun leksik va grammatik iboralarning ancha boy repertuariga ega".

Tilshunoslikda alohida yoʻnalish sifatida madaniy tilshunoslik XX asrning 90-yillarida shakllandi. "Madaniy tilshunoslik" atamasining o'zi faqat so'nggi o'n yillikda V.N. boshchiligidagi frazeologik maktabning asarlari bilan bog'liq holda paydo bo'ldi.

Telia, Yu.S.ning asarlari. Stepanova, A.D. Arutyunova, V.V. Vorobyov, V. Shakleina, V.A. Maslova va boshqa tadqiqotchilar. [Maslova, p. 6]

U birinchilardan boʻlib 19-asrda tilni shaxs, millat bilan bogʻliqligi nuqtai nazaridan koʻrib chiqdi. V. von Gumboldt o'zining "Inson tillari tuzilishidagi farq va uning inson zotining ma'naviy rivojlanishiga ta'siri haqida" asarida. U tilshunoslikdagi antropologik oqimga asos solgan.

2. Pedagog shaxsi va uning kasbiy faoliyatning sotsial va huquqiy muhofazasi.

So‘nggi yillarda mamlakatimiz-da o‘qituvchining maqomini oshirish va uni huquqiy jihatdan mustahkamlab qo‘yish masalasi ko‘tarildi. Negaki mustaqillik-ning dastlabki chorak asri mo-baynida o‘qituvchilarning ma-qomi, obro‘si, ularga yuklatil-gan ijtimoiy vazifaga (xalq ta’-limi) mos kelmaydigan dara-jada edi. Bunga ularning meh-natiga yarasha haq to‘lamaslik, majburiy mehnatga jalb qilish, soliq va kommunal sohalarda mavjud imtiyozlarning bekor bo‘lishi, ijtimoiy jihatdan qo‘l-lab-quvvatlanmasligi sabab bo‘ldi.

“2018-2020-yillarda O‘zbekis¬ton Respublikasi xalq ta’limi tizimini yanada takomillashti-rish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturi”da 2019-yil 1-fevralga qadar O‘zbe¬kiston Respublika-sining “O‘qituv¬chining maqomi to‘g‘risida”gi qonuni loyihasini ishlab chiqish nazarda tutilgan-di. Shu bois Xalq ta’limi vazir-ligi tomonidan ishlab chiqilgan mazkur qonun loyihasi 2019-yil 11–26-yanvar kunlari norma-tiv-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portaliga qo‘yildi. Muhokama davrida 68 ta taklif kelib tushdi.

Keyinchalik esa qonun loyihasi “Pedagog xodimning maqomi to‘g‘risida”gi nom bilan al-mashtirilib, eng katta mas’uli-yat Adliya vazirligi zimmasiga yuklatildi. O‘z navbatida, Ad-liya vazirligi hamda Xalq ta’li-mi va Oliy va o‘rta maxsus ta’-lim vazirliklari hamkorligida loyiha yanada takomillashtiri-lib, 2020-yilning 28-noyabridan 13-dekabriga qadar muhokama-ga qo‘yildi. Jamoatchilik tomo-nidan yana 725 ta taklif bil-dirildi.

Shu o‘rinda Prezidentimiz 2020-yil 30-sentabr kuni O‘qi-tuvchi va murabbiylar kuniga bag‘ishlangan tantanali maro-simda ayni qonunning ahami-yati haqida to‘xtalib, “Mamla-katimizning kelgusi taraqqiyo-tini o‘ylab, o‘qituvchi va mual-limlarning hayotimizdagi nufu-zi va mavqeyini oshirish maq-sadida ularning maqomini qonun darajasida belgilashni taklif qila¬man. Ushbu qonunda yoshlarga ta’lim va tarbiya berish jarayonida o‘qituvchilar o‘zlarining salohiyatini to‘liq namoyon etishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ularni ijtimoiy, huquqiy, moddiy qo‘l-lab-quvvatlash choralari kafo-latlanishi kerak” deya ta’kidla-ganini eslash lozim.

3. 
   Kasbiy faoliyatga innovatsion yondashuv.
   

Mustaqil ta’lim ma’lum bilim, ko‘nikma va malakalar hamda tajribalar zahirasi asosida amalga oshadi. O‘quv fanlarini chuqur va puxta o‘zlashtirish, ta’lim va innovatsion yondashuvlar asosida axborotlarni mustaqil izlab topish, uni atroflicha tahlil eta olish, ilmiy-ijodiy tafakkurni boyitish, o‘quv-biluv jarayonidagi savol-javob va bahs-munozaralarda faol qatnashish, o‘z fikr-mulohazasini asosli dalillar bilan bayon qilish hamda uni himoya eta olish qobiliyati har bir talaba - bo‘lajak mutaxassis olida turgan dolzarb vazifa hisoblanadi. Ammo mustaqil ta’limga bo‘lgan innovatsion yondashuvlar bugungi islohotlar talabi darajasida to‘laqonli o‘z echimini topolgan emas. Talabalarning mustaqil ta’limini yo‘lga qo‘yishga qaratilgan ta’lim prinsiplari, qonuniyatlar hamda uni amalga oshiruvchi interfaol metodlar metodikasi to‘liq modernizatsiya qilinmagan. Bu borada ilgari surilgan pedagogik g‘oyalarni generatsiyalash hamda uni yaxlit tizim holiga keltirish muammosi hal etilmagan. G‘oyalarni integratsiyasi jarayonida mustaqil ta’lim texnologiyasining o‘rni hozircha pedagogik jihatdan alohida tadqiqot obekti sifatida o‘rganilmagan. Ijodiy texnologik faoliyat shunchaki oson kechadigan jarayon emas. SHaxsning sezgisi, idroki uning xotirasi hamda mantiqiy tafakkur ko‘lami bilan uyg‘un bog‘lanib ketadi. Ijodiy faoliyatda talabdagi bilim innovatsion ko‘nikma va malakalar bilan yanada takomillashib boradi. Analitik tafakkurning mahsuli o‘laroq talaba: • matn mazmunidan kerakli fikr qoida va ta’riflarni keltirib chiqarmog‘i; • innovatsion yondashuvlar asosida o‘zining g‘oyalarini ilgari surmog‘i; • o‘quv-biluv va ijodiy faoliyatga xos sababiy bog‘lanishlarni, undagi muayyan sifat hamda xususiyatlarni belgilashini, sifatni miqdorga yoki miqdordan sifatni (kvalimetriya metodi asosida) keltirib chiqarishi, ularning oqibatlarini belgilovchi omillarni bilishi; • olingan ma’lumotlar bankiga muvofiq statistik-matematik tahlillar o‘tkazish va o‘zining mustaqil fikrini ahamiyatiga ko‘ra saralab, muayan tizim holiga keltira olishi lozim. O‗qituvchining innovatsion faoliyati o‗z ichiga yangilikni tahlil qilish va unga baho berish, kelgusidagi harakatlarning maqsadi va konsepsiyasini shakllantirish, ushbu rejani amalga oshirish va tahrir qilish, samaradorlikka baho berishni qamrab oladi. Innovatsion faoliyatning samaradorligi pedagog shaxsiyati bilan belgilanadi. Qiziquvchanlik, ijodiy qiziqish; ijodiy yutuqlarga intil ish; peshqadamlikka intilish; o‗z kamolotiga intilish va boshqalar; 11 • kreativlik. Bu – hayolot (fantastlik), faraz; qoliplardan holi bo‗lish, tavakkal qilish, tanqidiy fikrlash, baho bera olish qobiliyati, o‗zicha mushohada yuritish, refleksiya; • kasbiy faoliyatni baholash. Bu - ijodiy faoliyat metodologiyasini egallash qobiliyati; pedagogik tadqi qot metodlarini egallash qobiliyati; mualliflik konsepsiyasi faoliyat texnologiyasini yaratish qobiliyati, ziddiyatni ijodiy bartaraf qilish qobiliyati; ijodiy faoliyatda hamkorlik va o‗zaro yordam berish qobiliyati va boshqalar; • o‗qituvchining individual qobiliyati. Bu - ijodiy faoliyat sur‘ati; shaxsning ijodiy faoliyatdagi ish qobiliyati; qat‘iyatlik, o‗ziga ishonch; mas‘uliyatlilik, halollik, haqiqatgo‗ylik, o‗zini tuta bilish va boshqalar. Innovatsion faoliyat tadqiqotlari o‗qituvchining innovatsion faoliyatga Hozirligi me‘yorlarini belgilashga imkon berdi : • innovatsion foliyatga bo‗lgan zaruriyatni anglash; • ijodiy faoliyatga jalb qilinishiga shaylik; • shaxsiy maqsadlarni innovatsion faoliyat bilan moslashtirish; • ijodiy muvaffaqiyatsizliklarni engishga shaylik; • innovatsion faoliyatni ijro etish uchun texnologik shaylik darajasi; • innovatsion faoliyatning kasbiy mustaqillikka ta‘siri; • kasbiy refleksiyaga bo‗lgan qobiliyat.