1. Turli tarixiy davrlarda jamiyatning qanday tarbiyaviy ideallari kuzatilgan?

12-variant

1. 
   Mustaqillik yillarida o‘tkazilgan siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, ma’naviy sohasidagi islohatlar va ularning milliy tiklanishdagi ahamiyati.
   

Bugungi kunga kelib mamlakatimiz o’z mustaqil taraqqiyot yo’lining yigirma olti yilligini nishonlash arafasida turibdi.Tarix oldida bu muddat kiprik qoqqanchilik lahzalarga teng davr hisoblanadi. O’tgan yigirma olti yil mohiyatan yurtimiz tarixida o’ta mas’uliyatli va sharafli davrni tashkil etdi. SHu davr mobaynida har birimizning hayotimizda, mamlakat taqdirida muhim va keskin o’zgarishlar yuz berdi, turmush tarzimiz o’zgarib, o’zligimizni anglay boshladik. Qisqa davr ichida davlat va jamiyat qurilishida, huquqiy-siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda, eng muhimi odamlarimizning ongu-shuurida tom ma’noda yangicha qarash va yangicha fikrlash tuyg’usi shakllanib ulgurdi.O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan yurtimizda ijtimoiy yo’naltirilgan barqaror bozor iqtisodiyoti, ochiq tashqi siyosatga ega kuchli demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati barpo etildi. Istiqlolimizning ilk yillaridayoq, yurtboshimiz yuksak demokratik talablarni hayotimizga to’liq joriy etish, fuqarolik jamiyati barpo qilish, farovon hayotga erishish bir-bir bilan chambarchas bog’liq va uzluksiz davom etadigan jarayon ekanligini ta’kidlab, bunday darajaga ko’tarilish hech qachon osonlikcha kechmasligini uqdirib o’tgan edilar. I.A.Karimov “O’zbekiston – bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xos yo’li” risolasida mamlakat mustaqillikka erishgandan so’ng dastlabki yillardagi rivojlanish jarayonlarini tahlil qilib, O’zbekistonda davlat qurilishi va iqtisodiyotni isloh qilish dasturining o’zagi sifatida 5 ta asosiy tamoyilni belgilab berdilar. Nazariy va amaliy jihatdan puxta ishlab chiqilgan bu dastur yashab turgan fuqarolarning taqdirigina emas, balki ularning kelajak avlodlarining taqdirini ham o’ylab tuzilgan bo’lib, o’sha davrda hukmron bo’lgan yakka hokimlik tizimining illatlarini tezroq bartaraf etish, mamlakatimizni rivojlangan, madaniyatli mamlakatlar darajasiga chiqib olishini ta’minlashni ko’zda tutgan edi. Bu haqiqatan ham Islom Karimov nomi bilan jahonga tanilgan taraqqiyotning o’zbek modeli edi

“Milliy taraqqiyot” va “Milliy tiklanish” tushunchalari. Mamlakat va jamiyat taraqqiyotida milliy- ma’naviy tiklanishning ustuvorligi. Jamiyat rivojlanishining ma’naviy–axloqiy negizlari. Milliy g‘oyaning milliy-ma’naviy tiklanishdagi ahamiyati. Yoshlar yuksak ma’naviyati - milliy-ma’naviy tiklanishning asosiy omillaridan ekanligi. Ma’naviyatning tarkibiy qismlari va ularning o‘zaro munosabatlari Ma’naviyat va madaniyat. Ularning o‘zaro munosabati. Moddiy va ma’naviy madaniyatning o‘zaro aloqadorligi. O‘tmishda madaniyat va ma’naviyat, uning bugun va kelajakni bog‘lovchi omil ekanligi. Madaniy boyliklar va ularning shaxs ma’naviy kamolotidagi o‘rni. Ma’naviy meros – ma’naviyat rivojlanishining asosi ekanligi. Madaniy meros. Ma’naviyatning jamiyat va inson hayotida tutgan o‘rni. Ma’naviy qadriyatlar va ularning inson kamolotidagi ahamiyati. Qadriyat tushunchasi. Ma’naviy qadriyatlarning yoshlar tarbiyasidagi, milliy g‘urur va milliy o‘zlikni anglashdagi ahamiyati. Diniy qadriyatlarning inson ma’naviy kamolotida tutgan o‘rni. Ma’naviyat va ma’rifat, ularning o‘zaro munosabatlari hamda inson kamolotidagi ahamiyati Ma’rifat tushunchasi. Uning mazmun va mohiyati. Ma’rifatchilik. Ma’rifatparvarlik. Ma’naviyat va ma’rifatdagi o‘zaro uyg‘unlik. Yuksak ma’naviylik shaxs fazilatining mezoni. Ma’naviyat va ma’rifat – ma’naviy barkamollikning asosi ekanligi. Ta’lim-tarbiya - shaxs ma’naviy fazilatlarini shakllantirishga qaratilgan tizim ekanligi. Ta’lim va tarbiyadagi uzviylik. Ta’lim tizimiga qo‘yilayotgan yangi talablar tizimida ma’naviyatning o‘rni. Ma’naviy qashshoqlikning jamiyat taraqqiyotiga salbiy ta’siri. Ma’naviyat, iqtisod va ularning o‘zaro bog‘liqligi Ma’naviyat va iqtisod uyg‘unligi jamiyatning yuksak iqtisodiy taraqqiyotga erishish sharti ekanligi. Ma’naviy yuksalish va iqtisodiy rivojlanishining uyg‘unligi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ma’naviy barkamol inson omili. Bozor iqtisodiyoti va tadbirkor ma’naviyati. Zamonaviy tadbirkorning yuksak ma’naviy fazilatlari. O‘zbekiston milliy mustaqilligining ma’naviy–ma’rifiy asoslari. “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”ning ma’naviy va iqtisodiy taraqqiyotidagi o‘rni.

2. 
   Globallashuv davrida matbuot va ommaviy axborot vositalarining o‘rni va roli.
   

Bugun biz tez sur’atlar bilan o‘zgarib bora-yotgan, insoniyat hozirga qadar boshidan kechir-gan davrlardan tubdan farq qiladigan o‘ta shid-datli va murakkab bir zamonda yashamoqdamiz. Davlat va siyosat arboblari, faylasuflar va jamiyatshunos olimlar, sharhlovchi va jurnalist-lar bu davrni turlicha ta’riflab, har xil nomlar bilan atamoqda. Kimdir uni yuksak texnologiyalar zamoni desa, kimdir tafakkur asri, yana birov yalpi axborotlashuv davri sifatida izohlamoqda. Albatta, bu fikrlarning barchasida ham ma’-lum ma’noda haqiqat, ratsional mag‘iz bor. CHun-ki ularning har biri o‘zida bugungi serqirra va rang-barang hayotning qaysidir belgi-alomatini aks ettirishi tabiiy. Ammo ko‘pchilikning ongi-da bu davr globallashuv davri tariqasida taassu-rot uyg‘otmoqda. Bunday ta’rif, menimcha, ko‘p tomondan masalaning mohiyatini to‘g‘ri ifoda-laydi. Nega deganda, hozirgi paytda er yuzining qaysi chekkasida qanday bir voqea yuz bermasin, odamzot bu haqda dunyoning boshqa chekkasida zud-lik bilan xabar topishi hech kimga sir emas. Ana shunday globallashuv fenomeni haqida ga-pirganda, bu atama bugungi kunda-ilmiy-falsa-fiy, hayotiy tushuncha sifatida juda keng ma’no-ni anglatishini ta’kidlash lozim. Umumiy nuq-tai nazardan qaraganda, bu jarayon mutlaqo yan-gicha ma’no-mazmundagi xo‘jalik, ijtimoiy-siyo-siy, tabiiy-biologik global muhitning shakl-lanishini va shu bilan birga, mavjud milliy va mintaqaviy muammolarning jahon miqyosi-dagi muammolarga aylanib borishini ifoda etmoqda.Globallashuv jarayoni hayotimizga tobora tez va chuqur kirib kelayotganining asosiy omili va sababi xususida gapirganda shuni ob’ektiv tan olish kerak - bugungi kunda har qaysi davlat-ning taraqqiyoti va ravnaqi nafaqat yaqin va uzoq qo‘shnilar, balki jahon miqyosida boshqa min-taqa va hududlar bilan shunday chambarchas bog‘la-nib boryaptiki, biron mamlakatning bu jarayon-dan chetda turishi ijobiy natijalarga olib kel-masligini tushunish, anglash qiyin emas.Har bir ijtimoiy hodisaning ijobiy va salbiy tomoni bo‘lgani singari, globallashuv jarayoni ham bundan mustasno emas. Hozirgi payt-da uning g‘oyat o‘tkir va keng qamrovli ta’sirini deyarli barcha sohalarda ko‘rish, his etish mum-kin. Ayniqsa, davlatlar va xalqyaar o‘rtasidagiintegratsiya va hamkorlik aloqalarining kucha-yishi, xorijiy investitsiyalar, kapital va to-varlar, ishchi kuchining erkin harakati uchun qulayliklar vujudga kelishi, ko‘plab yangi ish o‘rinlarining yaratilishi, zamonaviy kommuni-katsiya va axborot texnologiyalarining, ilm-fan yutuqlarining tezlik bilan tarqalishi, turli qadriyatlarning umuminsoniy negizda uyg‘unla-shuvi, sivilizatsiyalararo muloqotning yangicha sifat kasb etishi, ekologik ofatlar paytida o‘zaro yordam ko‘rsatish imkoniyatlarining orti-shi — tabiiyki, bularning barchasiga globalla-shuv tufayli erishilmoqda.Ayni paytda hayot haqiqati shuni ko‘rsatadi-ki, har qanday taraqqiyot mahsulidan ikki xil maqsadda - ezgulik va yovuzlik yo‘lida foydala-nish mumkin. Agarki bashariyat tarixini, uning tafakkur rivojini tadrijiy ravishda ko‘zdan kechiradigan bo‘lsak, hayotda insonni kamolotga, yuksak marralarga chorlaydigan ezgu g‘oya va ta’-limotlar bilan yovuz va zararli g‘oyalar o‘rtasida azaldan kurash mavjud bo‘lib kelganini va bu kurash bugun ham davom etayotganini ko‘ramiz.Bugungi kunda zamonaviy axborot maydoni-dagi harakatlar shu qadar tig‘iz, shu qadar tez-korki, endi ilgarigidek, ha, bu voqea bizdan juda olisda yuz beribdi, uning bizga aloqasi yo‘q, deb beparvo qarab bo‘lmaydi.

3. Pedagog shaxsi va uning kasbiy faoliyatning sotsial va huquqiy muhofazasi.

Pedagogik faoliyat mustaqil ijtimoiy hodisa bo'lib, u ma'lumotli, ammo undan farq qiladiTa'limning ongli tajribasi, pedagogik nazariya va maxsus muassasalar tizimi bilan qurollangan pedagogik faoliyat, ta'limning ob'ektiv jarayoniga ongli ravishda aralashadi, uni tashkil etadi, bolalarni hayotga tayyorlashni tezlashtiradi va yaxshilaydi. Odamlar ta'limi har doim, ijtimoiy rivojlanishning har qanday bosqichida, butun jamiyat tomonidan, ijtimoiy munosabatlarning butun tizimi va ijtimoiy ong shakllari tomonidan amalga oshiriladi. U ijtimoiy qarama-qarshiliklarning umumiyligini o'z ichiga oladi va aks ettiradi. Ijtimoiy funktsiya sifatida pedagogik faoliyat ta'limning ob'ektiv jarayoni natijasida vujudga keladi va maxsus o'qitilgan va o'qitilgan odamlar tomonidan olib boriladi. Bundan farqli o'laroq, o'quv jarayoniga jalb qilingan ko'plab kattalar bolalar bilan bo'lgan munosabatlarning ulkan tarbiyaviy ahamiyatini anglamaydilar, pedagogik maqsadlarga zid ravishda harakat qiladilar va harakat qiladilar.Pedagogik faoliyat bu kattalarning ijtimoiy foydali faoliyatining o'ziga xos turi; yosh avlodni iqtisodiy, siyosiy, axloqiy, estetik maqsadlarga muvofiq hayotga tayyorlashga ongli ravishda yo'naltirilgan.tPedagogik faoliyat mustaqil ijtimoiy hodisa bo'lib, u ma'lumotli, ammo undan farq qiladi. Sovet o'qituvchisi I.F.ning ta'rifi bilan. Kozlova, pedagogik faoliyat "... kattalar, katta avlod (bolalar emas) - ota-onalar, o'qituvchilar, maktablar va boshqa ta'lim muassasalarining bolalarni tarbiyalash jarayonini amalga oshirish va nazorat qilishga qaratilgan ongli, maqsadli faoliyati". Pedagogik faoliyat - bu kattalarning ongli ravishda muntazam ravishda muntazam ijtimoiy-tarixiy ta'lim jarayoniga aralashishi, bolalarni kattalar tomonidan jamiyatning etuk a'zosini tayyorlash uchun shakllantirishdir.Ta'limning ongli tajribasi, pedagogik nazariya va maxsus muassasalar tizimi bilan qurollangan pedagogik faoliyat, ta'limning ob'ektiv jarayoniga ongli ravishda aralashadi, uni tashkil etadi, bolalarni hayotga tayyorlashni tezlashtiradi va yaxshilaydi. Odamlar ta'limi har doim, ijtimoiy rivojlanishning har qanday bosqichida, butun jamiyat tomonidan, ijtimoiy munosabatlarning butun tizimi va ijtimoiy ong shakllari tomonidan amalga oshiriladi. U ijtimoiy qarama-qarshiliklarning umumiyligini o'z ichiga oladi va aks ettiradi. Ijtimoiy funktsiya sifatida pedagogik faoliyat ta'limning ob'ektiv jarayoni natijasida vujudga keladi va maxsus o'qitilgan va o'qitilgan odamlar tomonidan olib boriladi. Bundan farqli o'laroq, o'quv jarayoniga jalb qilingan ko'plab kattalar bolalar bilan bo'lgan munosabatlarning ulkan tarbiyaviy ahamiyatini anglamaydilar, pedagogik maqsadlarga zid ravishda harakat qiladilar va harakat qiladilar.Ta'lim berish har doim muhimdir aniq tarixiy belgi. Ta'lim va pedagogik faoliyat bir-biriga qarama-qarshi. Ta'lim ob'ektiv ravishda muntazam tarixiy jarayondir. Pedagogik faoliyat ushbu jarayonning subyektiv aksi sifatida ta'lim sohalarida vujudga keladi va o'quv amaliyoti asosida rivojlanadi. Pedagogik faoliyat hayot talablaridan ortda qolishi, ob'ektiv o'quv jarayonidan progressiv ijtimoiy tendentsiyalarga zid kelishi mumkin. Ilmiy pedagogik nazariya tarbiyalash qonuniyatlarini, yashash sharoitlarining tarbiyaviy ta'sirini va ularning talablarini o'rganadi. Shunday qilib, u pedagogik faoliyatni ishonchli bilimlar bilan ta'minlaydi, chuqur ongli, samarali, paydo bo'lgan qarama-qarshiliklarni hal qilishga qodir bo'lgan odamga yordam beradi.Umumiy va har xilyakka va maxsus ta'lim va pedagogik faoliyatdaijtimoiy hodisalar quyidagi umumlashmalarda ifodalanadi. Pedagogik faoliyat tarbiyaviy munosabatlarning tubida ob'ektiv jarayonlarning sub'ektiv aksi, yosh avlodning shakllanishiga ongli ravishda aralashish sifatida paydo bo'ldi.