1. Tuproq kimyosining XVIII – XIX asrlarda rivojlanishi X1X asr oxirida XX asr birinchi yarmida tuproq kimyosining rivojlanishi

U o’simliklarning asosiy oziqa moddasi gumusdir deb hisoblagan, tuproqning boshqa barcha tarkibiy qismi esa o’simliklar gumusni singdirishi uchun faqat qulay sharoit yaratadi degan. Ushbu nazariyani Berlin universitetining professori Albret Daniyel Teyer (1752-1828) ta’rifladi va keng targ’ib qildi. Bu nazariyaga ko’ra, tuproqning unumdorligini belgilaydigan asosiy omil – tuproq chirindisi hisoblanadi.Nemis olimi, agrokimyogar Yustus Libix gumus nazariyasiga keskin qarshi chiqib, murosasiz kurash olib bordi. Libix «Dehqonchilik va fiziologiyada kimyoni tatbiq etish» (1840) asarida gumus nazariyasiga keskin zarba berib, o’zining o’simliklarni mineral moddalar bilan oziqlanish nazariyasini olg’a surdi. O’simlik chirindi bilan emas, balki mineral moddalar bilan oziqlanadi, gumus esa karbonat angidridining manbai hisoblanadi, deb ta’kidlaydi.

• U o’simliklarning asosiy oziqa moddasi gumusdir deb hisoblagan, tuproqning boshqa barcha tarkibiy qismi esa o’simliklar gumusni singdirishi uchun faqat qulay sharoit yaratadi degan. Ushbu nazariyani Berlin universitetining professori Albret Daniyel Teyer (1752-1828) ta’rifladi va keng targ’ib qildi. Bu nazariyaga ko’ra, tuproqning unumdorligini belgilaydigan asosiy omil – tuproq chirindisi hisoblanadi.Nemis olimi, agrokimyogar Yustus Libix gumus nazariyasiga keskin qarshi chiqib, murosasiz kurash olib bordi. Libix «Dehqonchilik va fiziologiyada kimyoni tatbiq etish» (1840) asarida gumus nazariyasiga keskin zarba berib, o’zining o’simliklarni mineral moddalar bilan oziqlanish nazariyasini olg’a surdi. O’simlik chirindi bilan emas, balki mineral moddalar bilan oziqlanadi, gumus esa karbonat angidridining manbai hisoblanadi, deb ta’kidlaydi.

Libix biologik omillarga yetarli e’tibor bermagan bo’lsada, uning bu kimyoviy nazariyasi dehqonchilikda sun’iy o’g’itlardan foydalanish va mineral o’g’itlar ishlab chiqarishni kengaytirish uchun asos bo’ldiki, bu qishloq xo’jaligidagi katta yutuq edi. G’arbiy Yevropada tuproqqa mineral kimyoviy nuqtai nazardan, ya’ni tuproq oddiy mineral oziqa moddalar manbai sifatida qaraladigan bo’ldi.

• Libix biologik omillarga yetarli e’tibor bermagan bo’lsada, uning bu kimyoviy nazariyasi dehqonchilikda sun’iy o’g’itlardan foydalanish va mineral o’g’itlar ishlab chiqarishni kengaytirish uchun asos bo’ldiki, bu qishloq xo’jaligidagi katta yutuq edi. G’arbiy Yevropada tuproqqa mineral kimyoviy nuqtai nazardan, ya’ni tuproq oddiy mineral oziqa moddalar manbai sifatida qaraladigan bo’ldi.
• Gumus kislotalarining tarkibi, eruvchanligi, tuzlar va ammiak bilan o’zaro ta’siri borasida I.Dyobereyner (1822), K.Shprengel (1826), I.Ya.Berselius (1833), 1840 yildan to 1860 yilgacha bo’lgan davrda – G.Mulder va rus tadqiqotchisi R.German tomonidan chuqur tadqiqotlar bajarilgan.