1-topshiriqda; mavzuga oid reja yuzasidan vazifa tayyorlash talab etiladi. 2-topshiriqda

VII asrgacha Markaziy Osiyoda shaxmat.
Tarix paydo bo'lish va rivojlanish shaxmat Asrlar ko'p. Arxeologik qazishmalar shuni ko'rsatadiki, chiplarni taxtaga ko'chirish kerak bo'lgan o'yinlar, hatto IV-III asrlarda ham bor edi. Miloddan avvalgi. Qadimgi afsonaga ko'ra, shaxmat o'yini ba'zi Brahmin tomonidan yaratilgan. O'z ixtiro evaziga u Rajidan kichik mukofotga sazovor bo'lishini so'radi: Miletsiyaning ko'plab donalari, agar bitta donaga, ikkinchisida, ikkinchi donaga, uchinchi o'rinda turadi - To'rt dona va hokazo, ammo bu bunday don (1,845 ^ 19 dona, 180 km dn) va butun sayyorada joylashtirilishi mumkin. Hammasi aslida yoki boshqacha bo'lgan, ammo baribir Hindiston shaxmatning tug'ilgan joyi deb hisoblanadi. Ammo tarix Shu bilan birga, shaxmatda kombinatsiyalar soni cheksiz ekanligi haqida yana bir bor ta'kidlaydi, buning sababi, bu qadimiy qiziqarli o'yin hech qachon charchamaydi.
Chaturantning konversiyasi - V - asrning boshlarida O'rta Osiyoda paydo bo'lgan Sinurrag (mamlakat) o'yini edi. Ushbu farqda o'yin ikki "lager" raqamlari va shoh maslahatchi - Farzine; O'yinda faqat 2 ta raqib qatnasha boshladi. O'yinning maqsadi raqibning shohini qo'yish edi. Shunday qilib, "ish holatlari" "ong o'yinini" almashtirdi. VIII-IX asrlarda. Hittrag O'rta Osiyodan Sharqiy va G'arbga kirib bormoqda, bu esa Samerantning arabcha nomlari ostida mashhur bo'ldi. Qalqonlarda (IX-XV asrlarda), terminologiyani va shakl raqamlarining mos kelishi saqlanib qoladi, ammo raqamlarning paydo bo'lishi o'zgarishlarga duch keldi. Gap shundaki, din shaxmatni belgilash uchun tirik mavjudotlardan foydalanishga qarshi bo'lgan, shuning uchun arablar munozaralarni kichik ballinterlar va konuslar shaklida ishlatishni boshladilar. Bu ularning yaratilishlarini juda soddalashtirdi, bu esa, o'z navbatida ommaviy o'yinning yanada tarqalishiga hissa qo'shdi. O'yinning rivojlanishi juda sekin bo'lib o'tdi, shunda faqat podshoh va ot zamonaviy qoidalarga duch kelishdi, boshqa raqamlar doirasi juda cheklangan edi. Masalan, malika faqat bitta dalada harakatlanayotgan edi.
Mirzo Ulugbek nomidagi Ozbekiston Milliy universiteti professori, arxeolog Yuriy Buryakov shaxmat tarixida yangilik yaratdi. Arxeolog 1990 yil Samarqand yaqinidagi shaharning qadimiy qismi Afrosiyobda olib borilgan qazishma davomida fil suyagidan yasalgan 7 dona shaxmat haykalini topgan. Bu shu davrgacha dunyo miqyosida eng toliq toplamdagi topilma hisoblanadi.
1996 yilda yaponiyalik arxeologlar mamlakatimiz janubidagi qadimiy Dalvarzintepa hududida Kushon imperiyasi davriga oid ikkita noyob shaxmat haykalchasini topgan. Bu miloddan avvalgi II asrda qadimiy Ozbekistonda shaxmat oyini bolganini anglatadi.
Ozbekiston janubidagi ushbu tarixiy topilma shaxmat oyini tarixiga bolgan qarashni ozgartirdi. Ozbekistonda shaxmat haykalchalari hunarmandlar yashagan uylar, hammomlar xarobalarida olib borilgan qazishmalardan topilgani shaxmat keng aholi qatlami orasida ham mashhur bolganini yaqqol tasdiqlaydi.
Shaxmatning Ozbekistonda paydo bolganini isbotlovchi yana bir misollardan biri – uning nomlanishidir.
Tarixdan malumki, Hindistonda II asrdan XVI asrgacha shoh va podshohlar bolmagan. Buyuk Boburiylar sulolasiga qadar Hindistonda rajlar hukmdor sanalgan. Shu bois, shaxmat nomining kelib chiqishi hind tiliga taalluqli bolishi biroz shubhali. Sozning ikkinchi bogini bolmish “mot” sozi ham ozbek tilida "chorasiz holat" degan ma`noni anglatadi.