1-topshiriqda; mavzuga oid reja yuzasidan vazifa tayyorlash talab etiladi. 2-topshiriqda

2-VARIANT

“Jismoniy madaniyat” yo‘nalishi talabalari uchun “SHAXMATNI O’QITISH NAZARIYASI VA AMALIYOTI”

fanidan oraliQ nazorat ishi topshiriqlari bo‘lib, ularni bajarish shartlari quyidagicha amalga oshiriladi.

1-topshiriqda; mavzuga oid reja yuzasidan vazifa tayyorlash talab etiladi.
2-topshiriqda; fanga oid 10ta test tayyorlanadi va javobning to’g’risiga “+” belgisi qo’yiladi.

Har bir topshiriqqa maksimal 30 ball qo’yiladi.

1-topshiriq. Fanga oid mavzu yuzasidan berilgan reja asosida ma`lumotlar tayyorlash.
Mavzu: Birinchi xalqaro turnir shaxmat tarixi.

Reja:

1. Jahon birinchiligi uchun o’tkazilgan kurashlar tarixidan.

2. VII asrgacha Markaziy Osiyoda shaxmat.

2-topshiriq. Fanga oid 10 ta test tayyorlanadi va javobning to’g’risiga “+” belgisi qo’yiladi.


201-grux Mo’minov Hoshimjon


1-topshiriq
Jahon birinchiligi uchun o’tkazilgan kurashlar tarixidan.
Shaxmat, shohmot (fors. shohmot - shoh o‘ldi) - sport turi. O‘yindan maqsad raqib shohini mot qilish. Ikki xil (oq va qora) rangdagi 64 ta teng katakli taxta (sath)da ikki xil rangdagi 16 tadan dona (bittadan shoh va farzin, 2 tadan rux, fil va ot, 8 tadan piyoda)da o‘ynaladi. Shaxmatda musobaqa paytida ma’lum sondagi yurishlar qilinishi uchun vaqt (dastlabki 40 ta yurish uchun 2,5, 2 va 1,5 soat va h.k.) va o‘yin tugamasa qo‘shimcha vaqt belgilanadi. Tezkor shaxmatda o‘yinni tugatish uchun aniq vaqt (30, 25, 15 va 5 daqiqadan) beriladi. Sirtqida har bir yurishni amalga oshirish uchun masofa va aloqa vositasi turiga qarab, kun yoki haftalar belgilanishi mumkin.
Shaxmatning kelib chiqishi chaturanga o‘yiniga borib taqaladi. Arab xalifaligi davrida bu o‘yin “shatranj” nomi bilan ommaviylashdi. Arablar shaxmat yozuvini joriy etgani uchun shaxmat o‘yinlari matniga oid qimmatli ma’lumotlar saqlanib qolgan. Abulfath Ahmad ibn Sijziy “Shatranj kitobi”da 819 yilda Xurosonda o‘tkazilgan birinchi shaxmat musobaqasi va unda g‘olib chiqqan o‘rtaosiyolik mashhur shatranjchi Abu Bakr as-Suliy haqida yozgan. As-Suliy ko‘plab shaxmat voqealariga qahramon bo‘lib kirgan Abulfaroj Laylojga ustozlik qilgan.
Jahon Shaxmat Chempionati shaxmat oʻyinini jahonda kim eng yaxshi oʻynashini aniqlash uchun tashkillashtirilgan musobaqadir. Istalgan yosh va jinsdagi odamlar unda qatnasha oladi.
Birinchi rasmiy shaxmat chempionati 1886-yili Wilhelm Steinitz va Johann Zukertort orasida boʻlib oʻtgan. 1886 dan 1946-yilgacha qoidalarni chempion oʻrnatardi. 1948 dan 1993-yilgacha chempionat FIDE jahon shaxmat federatsiyasi tomonidan boshqarilgan. 1993-yili oʻsha paytdagi chempion Garri Kasparov FIDEdan chiqib, alohida chempionat yaratdi. Bu ahvol 2006-yilgacha davom etib keldi, keyin chempionliklar birlashdi.
Shaxmat 125 yildan ko'proq vaqt davomida o'ynab kelingan. Bu uzoq vaqt davomida o'yin shartlari ko'p marotaba, ba'zan esa o'zgardi. Shu bois, turli davrlarda shaxmat bo'yicha jahon chempioni bo'lish mezonlari turlicha bo'lganligi tabiiy. Masalan, Shtaynits davrida turnirlar bir vaqtning o'zida bir nechta shaharlarda o'tkazilgan. Yoki, masalan, eng kuchli shaxmatchi, agar uning fikricha, hali raqib unvonni egallash uchun etarli ko'nikma va malakaga ega bo'lmasa, potentsial yangi chempionning shaxmat uchrashuviga qarshi chiqishga rozi bo'lmasligi mumkin.
Birinchi shaxmat chempioni - Vilgelm Shteynits... Tug'ilgan joyi - Praga, yili - 1836. Steynits bu nomni 1886 yilda qo'lga kiritgan, shundan so'ng asosiy raqibi - I. Zukertortga qarshi o'yinda g'alaba qozongan. Shtaynits mutlaqo yangi pozitsion shaxmat o'yinini yaratdi va shu sohaning rivojlanishiga o'zining shaxsiy hissasini qo'shdi.
V. Steinitz o'n ikki yoshida o'ynay boshladi, lekin yigitga o'z sovg'asini ko'rsatish imkoniyati bo'lmadi. Vilgelmning shaxmatdagi birinchi muvaffaqiyati otasining doimiy sherigi, hurmatli ravvin ustidan qozonilgan g'alaba edi. Ochig'ini aytganda, bo'lajak chempion shaxmat bilan faqat Vena politexnika institutini tamomlagandan so'ng, 23 yoshga to'lganida boshlagan.
Turnirlar va o'yinlar 16 - 19 -asr o'rtalarida.
Jiddiy musobaqalarning ishonchli hujjatli dalillari 1560 yilda Rimda bo'lib o'tgan turnirga tegishli. Aynan o'sha paytdagi eng kuchli shaxmatchilarni mag'lub etgan Ruy Lopez de Segura g'alaba qozongan. Madridda Xalqaro shaxmat Kongressi 1575 yilda qirol Filipp II saroyida bo'lib o'tdi. Bu erda italiyalik Jovanni Leonardo da Kutri g'olib chiqdi.
1619 yildan beri Xoakin Greko eng yaxshilar orasida eng yaxshisi hisoblanadi. Bu shaxmatchi turli mamlakatlarga, jumladan Frantsiya, Italiya, Angliya, Ispaniya va Amerikaga safar qilib, hamma joyda eng kuchli futbolchilarni mag'lub etdi.
18 -asrda Kermur Legal va Andre Filidor Fransua Danican kabi shaxmat chempionlari mashhur bo'lishdi. Birinchisi, ayniqsa, Sent-Briga qarshi o'yinda esda qolarli bo'lib, u qalamsiz o'yinda o'ziga xos shashka (keyinchalik matematik yuridik deb nomlangan) qildi. Filidor yoshligida "Huquqshunoslik" dan pastroq edi, lekin 1747 yilda Filipp Stamma bilan London uchrashuvidan so'ng u eng yaxshi o'yinchi deb tan olindi.
Louis Charlz Mahe de Labourdonnais va A. McDonnell o'rtasidagi 1834 yilda Londonda bo'lib o'tgan qiziqarli o'yin. O'yin to'xtatilgan bo'lsa -da, g'olib Labourdonna deb e'lon qilindi. O'sha yili, shuningdek, Londonda, Labourdonna Aleksandr MakDonnellga ikkita o'yinda yutqazdi. 1843 yil Londonda Per Charlz Furye de Sent-Amand Xovard Stontonni mag'lub etgan uchrashuv unchalik yorqin emasdi. Bu davr pasayish deb hisoblanadi. Stenton 1843 yilda Parijda bo'lib o'tgan o'yinda Sent-Aman ustidan qasos oldi va chempion bo'lib qoldi.1949 yilda Londonda nokaut turniri bo'lib o'tdi, u erda Genri Tomas Bukl birinchi bo'ldi.