1. Til va nutqning inson hayoti va jamiyat taraqqiyotidagi o’rni

Monolog.
Monolog so’zlovchini o’ziga yoki tinglovchilarga qaratilgan nutqidir. 
Monolog nutqida so’zlovchi o’ziga ma’lum bo’lgan voqeahodisalar, o’z ichki 
kechinmalari xaqida ma’lumot beradi. Monologik nutq tinglovchilarni suhbatga faol 
aralashuvga undamaydi; ulardan aytilganlarga javob talab qilmaydi. Sintetik 
jihatdan monologik nutq murakkab tuzilgan bo’lib, keng qamrovlidir. 
Monolog nutq o’z xususiyatlariga qarab, bir necha ko’rinishda bo’lishi mumkin: 
ichki monolog va tashqi monolog. Tashqi monologning dramatik monolog, lirik 
monolog, xabar monologi kabi turlari bor. 
Ichki monolog badiiy adabiyotda qo’llanuvchi uslubiy usullardan biridir. Bu usul 
yuz bergan aniq voqealarni ularning ta’sirida qahramon ichki kechinmalarida paydo 
bo’lgan fikrlar sifatida bayon etish imkonini beradi. Ichki monolog so’zlovchining 
nutqidir. 
Misol sifatida(A.Oripov. “Jannatga yo’l”) asarini olish mumkin. 
Tashqi monolog so’zlovchining tashqi nutqidir. Unda til imkoniyatlari xaqiqatga 
aylanadi. 
So’zlovchining nutq mazmunini yetkazishga ko’maklashuvchi turli xil harakatlari 
yordamida bayon etiladigan monolog dramatik monolog deyiladi. Dramatik 
monologda so’zlayotgan shaxsning qo’li, gavdasi, qoshi, boshi kabi a’zolari zarurat 
tug’ilganda xarakat qiladi. Turli tarzdagi ma’noli harakatlar fikrning tinglovchi 
tomonidan yaxshi tushunib olinishiga ko’maklashadi. 
So’zlovchining ichki histuyg’ularini, ruhiy kechinmalarini ifodalovchi tashqi 
monologik nutq lirik monolog deyiladi. Lirik monologda shaxsning orzuumidlari, 
tashqi 
dunyodan 
olgan 
taassurotlari, 
kelajak 
rejalari 
aks 
ettiriladi. 
Dialog.
Dialog nutq shakllaridan biri bo’lib, unda har bir fikr to’g’ridanto’g’ri 
suhbatdoshga qaratilgan bo’ladi. Dialogik nutqning sintaktik qurilishi monologik 
nutqqa qaraganda sodda tuziladi. Dialogik fikrlarning qisqaliligi bilan boshqa 
fikrlardan ajralib turadi. Unda suhbatni davom ettirish uchun eng zarur narsalargina 
ifodalanadi, voqealar keng izohlanmaydi. SHu jihatdan ham dialog monologga 
o’xshamaydi. Dialog so’roq, buyruq va darak gaplardan tashkil topadi. 

---