1-tema. Psixofiziologiya predmeti hám waziypalari

Qannin’ jabisqaqlig’i qan ha’reketine, qan basimina ta’siri u’lken a’hmiyetke iye.Qan tamirlarda a’ste ha’reket qilsa – jabisqaqlig’i asadi (10 martege shekem asiwi mumkin ) Organizmde usinday mexanizm bar diametri 1 mm dan kem bolg’an qan tamirlarda jabisqaqliq kemeyedi. Bul ha’diyseni Fenomen sigma yamasa effekt Fareusa – Lindkvista dep ataydi. Kapillyarlarda jabisqaqliq 2 ma’rte pa’seyedi – plazma jabisqaqlig’i ga ten’ boladi. Eritrotsitlar bir qatarg’a dizilip ilon ha’reketine uqsap kapillyarlarda ha’reket qiladi. Eritrotsitlar plazma ko’bigi menen oralip ag’adi, sonin’’ na’tiyjesinde qan ag’iwi jaqsilanip, basim o’zgerisleri kemeyedi.
Aorta, u’lken arteriyalarda qan ag’iwina tamirlardag’i qarsiliq uliwmadan 19% sirtqi qiladi, kishi arteriyalar ha’m arteriolalarda 50%, kapilyarlarda 25%, kishi venalarda, venulalarda 4%.
Qan tamirlar
Ju’rek-qan tamirlar sistemesinin’ tiykarg’i waziypalarinan biri – qan aylaniwin, sirqolyasiyasin ta’minlaydi. Qan ag’imin ha’reketlendiriwshi kushi – ju’rek ja’rdeminde payda bolatug’in energiya ha’m basimlar gradienti – qan tamirlardin’ ha’r qaysi bo’leklerindegi basimlar parqi. Qan joqari basimnan past basim ta’repine ag’adi. Aortada ortasha basim– 100 mm.sim.ust., magistral arteriyalarda 80 mm.sim.ust., arteriolalarda 40-60 mm.sim.ust., kapillyarlarda 15-25 mm.sim.ust., venulalarda 12-15 mm.sim.ust., venoz kollektorlarda 3-5 mm.sim.ust., gewek venalarda 1-3 mm.sim.ust.
Orayliq venoz basim – on’ bo’lmeshelerde – 0, o’kpe arteriyasinda ortasha 15-25 mm.sim.ust., o’kpe venasinda 3-4 mm.sim.ust, shep bo’lmeshede 2-3 mm.sim.ust.
Qan tamirlardin’ B.I.Tkachenko boyinsha klassifikatsiyasi:

1. 
   Basim generatori ha’m qan shig’imi (rasxoda) –ju’rek sistola waqtinda qandi aorta ha’m o’kpe arteriyasina shig’aradi.
   
2. 
   Joqari basim tamirlari – aorta ha’m u’lken arteriyalar – bOlarda qan basimdi joqari da’rejesi saqlanadi.
   
3. 
   Basim stabilizatori tamirlar – kishi arteriyalar ha’m arteriolalar – optimal basimdi saqlap turadi.
   
4. 
   Kapillyar ag’imin bo’listiriwshileri – terminal, shilliq mu’skilli duz’ilmeler . Bullar kapilyarlarda qan ag’imin toqtatiwi ha’m qayta tiklewi mu’mkin.
   
5. 
   Almasiw tamirlari – kapillyarlar ha’m ayirim venulalarni postkapillyar bo’lekleri
   
6. 
   Akkumulyasiyalawshi tamirlar – venulalar ha’m kishi venalar. Bul tamirlardi tiykarg’i waziypasi – siyimi, qandi toplawlari ha’m kerek bolg’anda sirqolyasiyag’a shig’ariwlari mumkin.
   
7. 
   Qandi qaytariwshi tamirlar. U’lken venoz kollektorlar ha’m gewek venalar
   
8. 
   Usintlovchi tamirlar - ha’r tu’rli tipdegi anastomozlar, arteriolalar menen venulalardi biriktiriwshi. Bullar nutritiv (oziklantirish) emes ag’imdi ta’miyinleydiler.
   
9. 
   Rezorbtiv tamirlar - qan aylaniwinin’ limfatik sistemesi, limfatika kapilyarlardi tiykarg’i waziypalari – toqimalardan belok ha’m suyiqliqti rezorbsiya qiliw, limfatik tamirlardi funksiyalari – rezorbtiv o’nimdi qayta qang’a transportirovka qiliw.