1-Tema. Kirisiw. «Ózbekstannıń eń jańa tariyxı» oqıw pániniń predmeti, máqseti hám wazıypaları, teoriyalıq-metodologiyalıq principleri. Jobası: «Ózbekstannıń eń jańa tariyxı»

 
12-Tema. Ǵárezsizlik jıllarında Qaraqalpaqstan Respublikası 
 
Jobası: 
1.Ǵárezsizlik jıllarında Qaraqalpaqstan Respublikası sociallıq-ekonomikalıq 
hám siyasiy turmısta ámelge asırılǵan reformalar. 
2.Qaraqalpaqstanda awıl xojalıǵı hám sanaat tarawında ózgerisler. Ruwxıy-
mádeniy tarawdaǵı jańalanıwlar.Qaraqalpaqstan Respublikası joqarı tálim sisteması 
hám ondaǵı reformalar. 
3.Qaraqalpaqstan Respublikasında ekologiyalıq jaǵday. Aral apatshılıǵı. 
Ekologiyalıq jaǵdaydı jaqsılaw boyınsha mámleket siyasatı.
Ádebiyatlar 
1.Мирзиёев Ш. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан 
бирга қурамиз. Т. «Ўзбекистон», 2017. 
2.Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом
эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Т. 1. - Тошкент: Ўзбекистон.. 2017. 
3.Каримов И.А. Жоқары мәнаўият – жеңилмес күш. Тошкент.: 
«Маънавият», 2008.
4.Каримов И.А. Она юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат 
қилиш – энг олий саодатдир. - Тошкент: Ўзбекистон. 2015. 
5.Айтмуратов Ж. Ғәрезсизлик дәўиринде Қарақалпақстан мәдениятының 
раўажланыўы Н. 1999 

---

51 
6.Айтмуратов Ж. Халық ансамблине айланған «ҳүрлиман» Н. 2016 
7.Бердақ атындағы Қарақалпақ мәмлекетлик университети ғәрезсизлик 
жылларында Т. 2011.
8.Джумашев А., Нуржанов С., Уразова Л., Таджиева Р. Қарақалпақстан 
тарийхы (1991-2015-жыллар) Н. 2018. 
9.Қарақалпақстанның жаңа тарийхы Н. 2003
10.Камалов С. Қарақалпақлардың халық болып қәлиплесиўи ҳәм оның 
мәмлекетлигиниң тарийхынан Н. 2001 
11.Кощанов Б.А.,Аметов Т.А. Очерки новейшей истории Республики 
Каракалпакстан Н. 2015 
12.Теберик билим дәргайы Н. 2010. 
XX ásirde Orta Aziya xalıqlarınıń siyasiy, ekonomikalıq hám mádeniy 
turmısında úlken ózgerisler júz berdi. Usıǵan baylanıslı respublikaǵa miyras etip 
qaldırılǵan quramalı siyasiy, sociallıq-ekonomikalıq hám ruwxıy mashqalalardı 
sheshiwdiń tiykarǵı jolı onıń milliy mámleketligin bekkemlew hám bunnan bılay 
da rawajlandırıwdan, huqıqıy siyasiy suverenligin, ekonomikalıq erkinlinin támiyin 
etiwden ibarat edi. Qaraqalpaqastan jámiyetshiligi respublikanıń hukıqıy statusın 
keńeytiw hám Ózbekstan Respublikası quramında onıń suverenli mámleket 
bolıwın támiyin etiw ushın háreket etti.
1991-jıl Ózbekstan Respublikası hám onıń quramındaǵı Qaraqalpaqstan 
Respublikaları ushın úlken burılıs jılı boldı. Ózbekstan xalqı óz respublikasın 
ǵárezsiz dep járiyaladı. Al, Qaraqalpaqstan ǵárezsiz respublikanıń quramındaǵı 
suverenli Respublika dep tanıldı. Qaraqalpaqstan Respublikası ǵárezsizlik 
jıllarında suverenli Qaraqalpaqstan Respublikası dep járiyalanıwı menen birge, 
mámleketshiliginiń rawajlanıwında, jámiyetlik-ekonomikalıq dúzilistiń, xalıqtıń 
sociallıq-siyasiy turmısındaǵı, mádeniyat hám ilim tarawlarında úlken tariyxıy 
waqıyalarǵa oǵada bay ózgerisler júz berdi.
XX ásirde Orta Aziya xalıqlarınıń siyasiy, ekonomikalıq hám mádeniy 
turmısında úlken ózgerisler júz berdi. 1980-jıllardıń aqırında hám 1990-jıllardıń 
basında Qaraqalpaqstan jámiyetshiliginiń rawajlanıwına jıllar boyı toplanıp qalǵan, 
ekonomikalıq hám sociallıq-mádeniy mashqalalardıń tásiri kúshli edi. Usıǵan 
baylanıslı respublikaǵa miyras etip qaldırılǵan quramalı siyasiy, sociallıq-
ekonomikalıq hám ruwxıy mashqalalardı sheshiwdiń tiykarǵı jolı onıń milliy 
mámleketligin bekkemlew hám bunnan bılay da rawajlandırıwdan, huqıqıy siyasiy 
suverenligin, ekonomikalıq erkinlinin támiyin etiwden ibarat edi.
1989-1991-jılları bir neshe mıń jıllar tariyxındaǵı milliy tikleniw, milliy 
oyanıw, milliy progresske ullı baslama júzege keldi. Usı jıllardan baslap 
xalqımızdıń hayt hám Nawrız bayramları milliy bayram retinde keń belgilene 
basladı. XX ásirdiń 80-jıllarına kelip mámleketlik dárejege kóterilgen 
kommunistlik ideologiya óz kelesheginiń onshalıq ayqın emesligin, óziniń bul 
turısında uzaqqa baralmaslıǵın bayqay basladı. Sonlıqtanda Ózbekstan 
Respublikası 1989-jılı 21-oktyabrde mámleketlik til haqqında hám 1990-jılı 20-

---

52 
iyunde suvereniteti haqqında deklaraciya qabıl qılǵan edi. Bul jaǵday 
Qaraqalpaqstanda da siyasiy, sociallıq-ekonomikalıq hám ruwxıy mashqalalardı 
sheshiwdiń tiykarǵı jolı onıń milliy mámleketligin bekkemlew hám bunnan bılay 
da rawajlandırıwdan, huqıqıy siyasiy suverenligin, ekonomikalıq erkinligin támiyin 
etiwden ibarat edi. Sonlıqtanda 1989-jılı 1-dekabrde Qaraqalpaqstan Respublikası 
Joqarǵı Sovetiniń sessiyasında «Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tili 
haqqında» nızam qabıl etildi. 1990-jıldıń 14-dekabrinde Qaraqalpaqstan 
Respublikasınıń Joqarǵı keńesiniń IV sessiyası Qaraqalpaqstan Respublikasınıń 
Ózbekstan Respublikası quramında mámleketlik Suverenligi tuwralı Deklaraciya 
kabıl etti. Usı kúnnen baslap Qaraqalpaqstan Avtonomiyalı Respublikası Suverenli 
Qaraqalpaqstan Respublikası dep atala basladı. Bul Ózbekstannıń 1991-jıldıń 31-
avgustındaǵı «Ózbekstan Respublikasınıń mámleketlik ǵárezsizliginiń tiykarları 
haqqında» nızamında tastıyıqlandı. Usınday júdә áhmiyetli nızamlı rejeler 1992-
jıldıń 8-dekabrinde qabıl etilgen Ózbekstan Respublikasının Konstituciyasına (70-
75-statyalar) kirdi. Mámlekettiń tiykarǵı belgileriniń biri onıń mámleketlik 
nıshanları, olarsız hesh bir el tolıq mámleket statusına kóterile almaydı. 
Mámleketlik nıshanlar qansha ásirler dawamında ata-babalarımız arzıw etken 
erkinlik hám millet maqtanıshı, sonday-aq, jurtımızdıń rawajlanǵan eller qatarına 
qosılıwı, demokratiyalıq principler negizinde siyasiy reformalar júrgizilip 
atırǵanınan derek beredi. Milletimizdi ańlatıwshı mámleketlik shıshanlar 
esaplanǵan 
gimn, 
gerb, 
bayraq 
sanamızda 
tuwılıp 
ósken 
jerimizge 
watansúyiwshilik sezimlerin oyatadı. Qaraqalpaqstan Respublikası óziniń nızam 
arqalı tastıyıqlanatuǵın suverenligin bildiretuǵın mámleketlik nıshanlarına-
bayraǵına, gerbine, gimnine iye boldı. Qaraqalpaqstan Respublikasınıń tariyxıy 
hám mámleketlik ómirinde 1990-1993 jılları úlken siyasiy áhmiyettegi waqıyalar 
júz berdi. 1992-jılı 14-dekabrde Qaraqalpaqstan Respublikasınıń tunǵısh bayraǵı 
tastıyıqlandı. 1993-jıldıń 9-aprelinde Nókis qalasında Qaraqalpaqstan Respublikası 
Joqarǵı Keńesiniń ekinshi shaqırıq XII sessiyasında onıń ekinshi mámleketlik 
nıshanı óz gerbi dúnyaǵa keldi. Sonday-aq usı sessiyada Qaraqalpaqstan 
Respublikasınıń Konstituciyası qabıl etildi. Qaraqalpaqstan Respublikasında óz 
Konstituciyasınıń bolıwı onıń suverenliginiń eń áhmiyetli belgisi bolıp tabıladı. 
Konstituciya boyınsha qaraqalpaq xalqınıń mámleketshiliginiń tariyxta birinshi 
mártebe joqarı dárejege kóterilgenligi kózge túsedi. Sonıń menen ol eldiń 
ekonomikasınıń bazar qatnasıǵı arqalı rawajlanıwı ushın, onıń tiykarı bolǵan jeke 
menshikti bekkemlewge xızmet etedi. Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyası 
1993-jılı qabıl etilgen waqıtta 6 bólim, 25 bap, 116 statyadan ibarat edi. Usı 
waqıtqa shekem Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyasına tórt ret ózgeris hám 
qosımshalar kirgizildi. Ózgerisler hám qosımshalar tiykarında házirgi waqıtta 
Qaraqalpaqstan Respublikası Konstituciyası 6 bólim, 26 bap hám 120 statyadan 
ibarat.
Al 1993-jıldın 4-dekabrinde bolǵan Joqarǵı Sovettiń XIV sessiyasında 
Qaraqalpaqstan 
Respublikasınıń 
I.Yusupov 
sózine 
hám 
kompozitor 
N.Muxametdinov namasına jazılǵan mámleketlik gimnin qabıl etti. Bul úlken 
siyasiy hám tariyxıy waqıya boldı.

---

53 
Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Mámleketlik tili qaraqalpaq hám ózbek 
tilleri bolıp esaplanıwı menen bir qatarda Konstituciya onıń aymaǵında jasawshı 
milletlerdiń hám xalıqlardıń tillerine, úrp-ádetlerine hám dástúrlerine húrmet penen 
qaraydı, olardıń rawajlanıwı ushın jaǵdaylar dúziwdi támiyinleydi. Siyasiy 
turmısta bolıp atırǵan ózgerisler respublikada demokratiyanıń keń túrde iske asıp 
atırǵanlıǵınıń guwası bolıp esaplanadı. Hár bir xalıq óziniń dástúrlerin tereń 
úyrenip, turmısta qollanıwı menen birge basqa ellerdegi aldaǵı dástúrlerdi de 
úyrenip, onı paydalanıw awızbirshiliktiń jáne bir dáregi bolıp tabıladı. 
Respublikanıń Konstituciyası boyınsha 1994-jıldıń 25-dekabrinde báseki 
tiykarında Joqarǵı Keńestiń 86 deputattan ibarat bolǵan jańa quramı saylandı. 
Endigiden bılay Joqarǵı Sovet Joqarǵı Keńes dep atalatuǵın boldı. Al, 
Konstituciyadaǵı 
kirgizilgen 
ózgerisler 
boyınsha, 
69-statyaǵa 
muwapıq 
Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarǵı Keńesi – aymaqlıq saylaw okruglerinen kóp