1-Tema. Kirisiw Qaraqalpaq tili mámleketlik til. Qaraqalpaq jazıwı hám onıń tariyxı Tayanısh sózler

Kelbetliktiń mánileri. Adamlarǵa, haywanlarǵa hám zatlarǵa tiyisli bolǵan belgilerdi kórsetedi

1) Túr-tústi bildiretuǵın kelbetlikler. Kók, qońır, qara, jasıl, sarı, shubar, ala hám t.b.

2) Sırtqı kórinis, kólem, salmaqqa baylanıslı belgiler. Kelte, mayda, iri, taynapır, jeńil, arıq hám t.b.

3) Dámdi, mazanı bildiriwshi sózler. Ashshı, dushshı, mazalı, dámli hám t.b.

4) Tazalıq, pataslıqtı bildiretuǵın sózler. Taza, patas, kir, iplas hám t.b. belgilerdi bildiredi.

Kelbetliktiń dárejeleri. Zat hár qıylı belgilerge iye boladı. Ol belgiler geyde dárejeler arqalı anıqlanǵan. Zatlardı bir-birinen ajıratıp turatuǵın belgilerdi bildiriwine qaray kelbetlik dárejeleri tórt túrge bólinedi.

1. Jay dáreje. Zattıń belgisin hesh qanday dáreje bildiriwshi qosımtalarsız dara túbir sóz halında bildiredi. Kelbetliktiń jay dárejesi hár bir zattıń konkret belgisin kórsetedi úlken jay, jaqsı adam, aq kóylek hám t.b.

2. Páseytiw dárejesi. Zattıń sapasın, belgilerin páseytip kórsetedi. Ol bir qansha morfologiyalıq kórsetkishlerdiń járdeminde jasaladı -ǵısh (sarǵısh), -is (kógis), -ǵılt (sarǵılt), -shıl//-shil (aqshıl, kókshil), -law//-lew (kóklew, bilimsizlew) hám t.b.

3. Arttırıw dáreje. Bul dáreje zattıń belgisiniń ekinshi bir zatta sonday belgiden artıq ekenligin kórsetedi jap-jas, qıp-qızıl, júdá aqıllı, oǵada qızıq, eń mazalı, úlken-úlken hám t.b.

4. Salıstırıw dáreje. Bir zatqa tiyisli belgini ekinshi bir zattaǵı belgige salıstırıp kórsetedi. –raq//-rek (jaqtıraq, dámlirek), -ıraq//-irek (sulıwıraq, ensizirek) hám t.b.

Ádebiyatlar

1. Jámáát. Házirgi qaraqalpaq tili. Nókis, 1981.

2. Házirgi qaraqalpaq ádebiy tiliniń grammatikası. Nókis, 1994.