1-tema: Dintanıw pa’nine kirisiw joba

Din sotsiologiyasi. Din – ja’miyet qatnasıqların, bul qatnasıqlar artınan kelip shıg’ıwshı waqıya h’a’diyselerdi u’yrenedi. Sol sebebli bul ilim tarawı gumanitar diniy qatnasıqlardı, dinnin’ ma’mleket, xalıq, shan’araqqa bolg’an qatnasın, din tarawında ju’zege keliwshi sotsial waqıya h’a’diyselerdi, tu’rli din ja’ma’a’tlerinin’ ja’miyet penen bolg’an qatnasıqların tiykarg’ı tema sıpatında analiz qıladı. Demek, din sotsiologiyasının’ teması, ja’miyettin’ tiykarg’ı tu’rleri h’a’m dinnin’ sırtqı ko’rinisleri menen sotsiallıq protsessler, olardın’ du’zilisi h’a’m nızamlıqlarınan ibarat. Basqasha qılıp aytqanda bul ilim tarawı, tariyx boyınsha jeke h’a’m baqslarg’a su’yeniwshi din h’a’m ja’miyet izertlewlerin; dinnin’ sotsiallıq turmıstag’ı ko’rinislerin u’yrenedi. Din sotsiologiyası bir ta’repten ja’miyet, bir ta’repten diniy ilimlerge tayanadı, bul eki tiykar uinde birlikti keltirip shıg’arıwg’a h’a’reket qıladı.
Din psixologiyasi. Bul ilim tarawı, zamanago’y psixologiya menen birgelikte qa’liplesken h’a’m onın’ bir tarmag’ına aylang’an. Din psixologiyasi, da’slep insang’a tiyisli bolg’an diniy turmıstın’ tu’rli ta’replerin psixologiyalıq jaqtan u’yrenedi. Yag’nıy din psixologiyası dinnin’ psixologiyalıq ta’repin, shaxstın’ diniy ta’jiriybesin h’a’m bul ta’jiriybenin’ turli ko’rinislerin bayan etiwge h’a’reket qıladı. Na’tiyjede ol dinnin’ insan ruwxındag’ı tiykarg’ı o’zgeshelikler h’a’m is-h’a’preketlerge bolg’an ta’siri h’aqkında tolıq toqtaladı. Ruh’-dene baylanısı menen a’tirap ma’deniyat ta’sirlerinin’ barlıg’ın ishinde u’yreniwshi diniy isenim, shaxstın’ ishki dunyasındag’ı tu’rli rawajlanıwlardjı ko’rsetip beredi. Sol sebebli Din psixologiyası diniy tajiriybeden baslang’an h’alda insan turlerin u’yrenip, o’zine ta’n tipologiyalarda payda etedi; ullı diniy shaxslardın’ ishki turmısları menen qızıqqan h’alda olardın’ ruwxıy jag’dayları menen shug’ıllanadı. İnsannın’ diniy sezim, tu’sinik h’a’m jasaw ta’rizi din psixologiyasının’ tiykarg’ı teması esaplanadı. Ol insanda din seziminin’i qanday qılıp kelip shıqqanlıg’ı h’a’m qa’liplesiwin, ih’tido (h’idoyat topish) yamasa biykarlaw h’a’diyselerin, dinnen kelip shıqqan ruwxıy keskinlik h’a’m gumanlardı analiz kıladı. Din psixologiyasi ulıwma psixologiyanın’ barlıq metodlarınan paydalang’an h’alda o’zine tiyisli bolg’an temalardı talıqlaydı. Bul ilim tu’ri, dindarlıqtın’ shaxs ruxiyatındag’ı jıljıwı h’a’m ta’sir protsessinin’ en’ jaydırılıwında ulıwmapsixologiyadag’ı, berilgen mag’lıwmatlarg’a (tsifralarg’a) qarap anketalar, testler h’a’m baqlawlardan paydalanadı.