|
Kórkem ádebiyat stili. Kórkem ádebiyat stili basqa stillerge salıstırǵanda ayrıqsha orın iyeleydi. Kórkem ádebiyat stilinde tildiń kommunikatıvlik hám estetikalıq funkciyaları birigip keledi, óytkeni kórkem shıǵarma oqıwshıǵa qanday da bir informaciya beriwi arqalı oǵan estetikalıq jaqtan da kúshli tásir etedi, yaǵnıy jazıwshı óz shıǵarması arqalı bizdi, qorshaǵan dúnyanı obrazlı hám kórkem etip kórsetedi, oǵan óziniń kózqarasın bildiredi. Usı maqsette kórkem shıǵarmalarda emocionallıq, ekspressivlik, lirizm hám hár túrli kórkemlew quralları (troplar, stilistikalıq figuralar) keń qollanıladı.
Kórkem ádebiyat stilinde jazıwshınıń sóz tańlawında tildiń barlıq stilleri de (kitabıy hám sóylew stilleri) paydalanıla beredi hám olardı paydalanıw shıǵarmadaǵı waqıyaǵa, onıń personajlarınıń xarakteristikasına, tiline baylanıslı boladı. Sonlıqtan da hár bir kórkem shıǵarmada jazıwshınıń individuallıǵı, jeke stili, onıń kózqarasları, obraz jasaw uqıplılıǵı kórinedi.
Kórkem shıǵarmanıń tili eki túrge bólinedi: prozalıq hám poeziyalıq. Al dramalıq shıǵarmalarda, kóbinese, sóylew tiliniń elementleri paydalanıladı.
Kórkem shıǵarmanıǹ tili basqa funkcional stillerge salıstırǵanda bir qansha ózgeshe, onda ádebiy til normaları menen birge ádebiy tilge kirmeytuǵın dialektizmler, kásiplik sózler, terminler, qarapayım sózler hám jargonlar da paydalanıladı, yaǵnıy kórkem ádebiyat stili ulıwmalıq ádebiy tildi óz ishine qamtıydı.
Kórkem ádebiyat tili hám ádebiy til túsinikleri bir-biri menen tıǵız qatnaslı, biraq óz ara teń emes.
1. Ádebiy til qatnas jasaw, sóylesiw, pikir alısıw xızmetin atqaradı. Al kórkem ádebiyat stili waqıyalar, qubılıslar haqqında xabar beriw menen birge oqıwshınıń sana-sezimine qandayda bir qosımsha tásir jasap, estetikalıq xızmetti de atqaradı.
Kórkem ádebiyat tili - milliy ádebiy tildiń ayrıqsha túri, ol ádebiy tildi jańa sózler hám formalar menen tolıqtırıp, bayıtadı.
Ilimiy stil haqqında maǵlıwmat. Ilim hám texnikalıq miynetlerdiń ádebiy til tiykarında jazılıw stili ilimiy stil dep ataladı. Ilimiy stil ádebiy tildegi kitabıy stillerdiń qatarına jatadı. Ondaǵı bayanlaw monolog túrinde, logikalıq jaqtan dálillengen, oylanıp dúzilgen gáplerden quralıp, bul stil ádebiy til ólshemlerıne sáykes bolǵan til qurallarınan paydalanadı. Ilimiy stil, álbette, ilimniń rawajlanıwı, onıń jańa tarawlarınıń payda bolıwı menen baylanıslı. Bul stildiń tiykarǵı maqseti - logikalıq informaciyanı xabarlaw, onıń haqıyqıy ekenligin dálillew bolıp esaplanadı. Sonlıqtan da onıń leksikasında hám grammatıkasında ózine tán bolǵan ózgeshelikleri boladı.
Leksikalıq ózgeshelikleri: Ilimiy stildiń leksikasında ilimniń hár bir tarawınıń ózine tiyisli terminleri qollanıladı. Bunday terminler tuwra mánisinde qollanılatuǵın bir mánili sózler bolıp, awıspalı mánide paydalanılmaydı. Mısalı: oy, terbelis, qozǵalıs, jaqtılıq, tuwındı, teńleme, jer bawırlawshılar, kesindi, sheńber h.t.b.
Morfologiyalıq ózgeshelikleri: 1. Ilimiy stilde atlıqlar kóbinese birlik sanda qollanıladı. Mısalı: Erkin halında fosfor bir neshe allotropiyalıq túp ózgerisin dúzedi. Sanlıq óziniń forma jasawshı specifikalıq affikslerine iye. 2.Feyildiń betlik formalarınan, kóbinese, birlik sannıń III bet forması: ataladı, tabıladı, aytıladı, esaplanadı, ǵárezli boladı, kórsetedi. Kóplik sannıń I bet formaları qollanıladı: esaplaymız, iye bolamız, aytamız, kóremiz, bayqaymız. 3. Ilimiy stilde feyiller házirgi-keler máhál formasında qollanıladı. Mısalı: Qattı deneler tek óziniń kólemin saqlap ǵana qoymastan, formasın da saqlaydı. Metallardıń oksidleri onda eriydi, al metall erimeydi.
Sintaksislik ózgeshelikleri: 1.Ilimiy stilde kiris aǵzalı gápler keńirek qollanıladı. Aytayıq, A tochkasınan A tuwrısına eki perpendikulyar túsiriwge boladı deyik. Álbette, sistemanı jıllılıqtı hesh ótkizbeytuǵın qabıq penen qorshaw múmkin emes. Demek, qaralıp otırǵan funkciyanıǹ O tochkasında tuwındısı da bolmaydı. Bul boljaw, haqıyqattanda da, durıs. 2. Hár qıylı feyillik toplamlar hám qospa gápler kóplep ushırasadı: Azot jetispese, ósimliktiń ósiwi irkiledi, dáslep japıraqlar solǵın jasıl reńge enedi, onnan keyin sarǵayadı hám fotosintez procesi toqtaydı.
Ilimiy stilge ilimniń hár túrli tarawları boyınsha jazılǵan monografiyalıq izertlewlerdiń, kitapshalardıń, joqarı hám orta arnawlı oqıw orınlarına arnalǵan sabaqlıqlar tiliniń stili kiredi. Bundaǵı bayanlanatuǵın pikirler kóp mánilikti bildirmeydi, tuwra mánisinde yaǵnıy terminologiyalıq mánide qollanıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
