1. Танлама кузатиш моҳияти ва уни қўллаш сабаблари. Танлама кузатиш репрезентатив хатолари

Тасодифий танлаш. Бош тўпламдан бирликлар қуръа ёки чек ташлаш йўли билан олинса, бундай танлаш тўла тасодифий танлаш дейилади. Танлашнинг бу усули кенг тарқалган бўлиб, бунда тўпламнинг ҳар бирлиги учун тартиб рақамли жетон ёки билет тайёрланади. Кейин улардан тасодифий тартибда тўплам бирлигининг керакли бўлган миқдори (бирлиги) саралаб олинади. Бундай шароитда тўплам бирликларининг ҳар бири танловга тушишининг бир хил эҳтимолига эга бўлади. Тасодифий танлашга мисол қилиб ютуқли ўйин тиражларини олишимиз мумкин, бунда чиқарилган билетларнинг умумий миқдоридан тасодифий равишда таваккалига номерларнинг маълум қисми танланади ва улар ютуқ чиққан номерларни ташкил қилади. Бунда ҳамма номерлар учун танланма тўпламга тушиш учун тенг имконият таъминланади.
Механик танлаш. Бош тўпламдан бирликлар маълум оралиқ бўйича танлаб олинса, бундай танлаш механик танлаш деб юритилади. Механик танлашни амалга ошириш учун бош тўпламнинг бирликлари бирор белгиси бўйича (масалан, алифбо, ўсиши, камайиши ва ҳ.к.) тартиб билан жойлаштирилади ва рақамланади, сўнгра оралиқ катталиги аниқланади. Оралиқ катталиги (i) қилиб бош тўплам миқдорининг (N) танлама миқдорига (n) нисбати олинади, яъни

Типик танлаш. Ўрганилаётган тўплам бирликлари муҳим, типик белги бўйича сифат жиҳатдан бир хил, бир турдаги гуруҳларга бўлинади. Кейин ҳар қайси гуруҳдан тасодифий усул билан бирликлар танланади, бу танлов гуруҳининг бош тўпламдаги салмоғига пропорционал равишда бўлиши керак.
Танламанинг репрезентатив хатолари ва ўртача хатони аниқлаш тартиби
Танламанинг репрезентативлик хатолари ( ) танлама ( ) ва бош ( ) кўрсаткичларнинг айирмаларига тенг, яъни:

Танлама кўрсаткичларда икки турдаги хатони аниқлаш мумкин:

• 
  танлама кўрсаткичлардаги ўртача хатолар;
  
• 
  танлама кўрсаткичларда йўл қўйилиши мумкин бўлган хатолар.
  

Танлама кўрсаткичларнинг ўртача хатолари қуйидагича ҳисобланади (1-жадвал).
1-жадвал