1. tabiat va inson

12-mashq 
1. Massasi 2,5 kg, 800 g, 1,2 t, 50 g bo’lgan jismga ta’sir 
qiladigan og’irlik kuchi qanchaga teng? 
2. Massasi 10 kg; 200 g bo’lgan jismning og’irligi necha 
nyutonga teng? 
3. Odamning og’irligi 800 N. Uning massasi qancha? 
27. DINAMOMETR 
Kuch o’lchanadigan asboblar dinamometrlar deyiladi. 
Prujinali eng oddiy dinamometr quyidagicha yasaladi. Oq 
qog’oz yopishtirilgan taxtachaga ilgakli sterjeni bo’lgan prujina 
mahkamlanadi (quyidagi rasm). 
Sterjenning yuqorigi qismiga ko’rsatkich biriktiri-ladi. 
Ko’rsatkichning prujina cho’zilmagandagi vaziyati qog’ozga 
belgilanadi. Bu nolinchi chiziqcha bo’ladi. So’ng ra 
ilgakka massasi
8
,
9
1
kg, ya’ni 102 g bo’lgan yuk 
osiladi,. Bu yukka 1 N og’irlik kuchi ta’sir qiladi. 1 N kuch 

---

16 
ta’sirida prujina cho’zi-ladi, ko’rsatkich pastga to’shadi. 
Uning yangi vaziyati qog’ozga belgilanadi va bu 
chiziqcha yoniga 1 raqami qo’yiladi (yuqoridagi rasm). 
So’ngra massasi 204 g bo’lgan yo’q osiladi va 2 raqami 
quyiladi. Bu raqam shunday vaziyatda prujinaning elastiklik 
kuchi 2 N ekanini bildiradi. 306 g yuk yordamida 3 N 
belgisi, 408 g yo’q yordamida 4 N belgisi qo’yiladi va 
hokazo. 
Nyutonning o’ndan bir ulushlariga mos kelgan 0,1; 
0,2; 0,3 N va hokazo bo’limlarni belgilash mumkin. 
Buni prujinaning deformastiyasi qancha ortsa, uning 
elastiklik kuchi shuncha marta ortishiga asoslanib qilish 
mumkin. Buning uchun 0 va 1; 1 va 2; 2 va 3 hokazo 
belgilar orasidagi oralikni 10 ta teng bo’lakka bo’lish 
kerak. 
Darajalangan prujina oddiy dinamometr bo’ladi 
(asbobni darajalash unga bo’limli shkala o’rnatish 
demakdir). Dinamometr yordamida og’irlik kuchinigina 
emas, balki boshqa kuchlarni: ishqalanish kuchini, 
elastiklik kuchini va hokazolarni o’lchashmumkin.
Kaftni musht qilib qisganda qo’lning mus qo’l kuchini 
o’lchash uchun qo’l dinamometri — kuch o’lchagich 
(quyidagi rasm) qo’llaniladi. 
1. Kuchlar qanday asbob bilan o’lchanadi? Uning 
tuzilishi nimaga asoslangan? 2. Oddiy dinamometr 
qanday qilib yasaladi? 3. 0,1 N ga mos kelgan bo’limlar 
dinamometr shkalasida qanday belgilanadi? 4. Kuch 
o’lchagich nimani o’lchashda qo’llaniladi?
2