1 сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган харажатлар таҳлили

САМО акционерлик жамиятидаги саноат ишлаб чиқариш ходимларининг иш ҳақи фондини таҳлили

• Ҳисоб-китоблар:
• 1. Маҳсулот ҳажмини базис даврига нисбатан ўсиши – +60,97 %
• 2. Иш ҳақини қўшимча ортиши - +60,97 * 0,7 = +42,68 %
• 3. Иш ҳақи корректировкаси
• 121594 * (100+42,68)/100=173490,3 минг сўм
• 4. Иш ҳақининг нисбий фарқи
• 231624 – 173490,3 = +58133,7 минг сўм

• Юқоридаги жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики, ўрганилаётган даврда “САМО” акционерлик жамиятида маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми солиштирма улгуржи баҳода базис даврига нисбатан 60,97 % га кўпайган бўлсада, иш ҳақи фонди 90,49 %га ортган. Бунинг натижасида мазкур корхонада жорий йилда белгиланган нормативдан ортиқча меҳнат сарфи қилинган, яъни корхонада иш ҳақи фондидан 58133,7 минг сўм миқдорида нисбий ортиқча сарфга йўл қўйилган.
• Корхонада иш ҳақи фонди мутлоқ суммада базис йилига нисбатан 110030 минг сўмга кўпайган бўлиб, шундан, 51896,3 минг сўми асосли. Яъни, маҳсулот ҳажмининг ўсиш даражасига нисбатан норматив бўйича иш ҳақи фонди ҳам шунчага кўпайган. Иш ҳақи фонди ортишининг қолган 58133,7 минг сўми эса асоссиз бўлиб, унга асосан ходимлар разрядининг ўзгарганлиги, ҳукумат қарорлари таъсир этган бўлиши мумкин. Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини иш ҳақи фондига нисбатан юўори даражада ортиши иш ҳақидан нисбий иқтисодга эришишга олиб келади.

• Саноат ишлаб чиқариш ҳодимлари иш ҳақи фонди таркибида ишчиларни иш ҳақи юқори салмоққа эгадир. Шу боис ишчиларни иш ҳақидан қай даражада фойдаланганлигини назорат қилиш, унумсиз харажатларга йўл қўймаслик таннархни пасайтириш имкониятини беради. Таҳлил этишда ишчиларни ҳисобот давридаги ҳақиқий сарфланган иш ҳақини режадаги, ўтган йилдаги иш ҳақи фонди билан таққосланади, унинг фарқи аниқланади ва унга таъсир этувчи қуйидаги омиллар миқдор жиҳатдан ҳисобланади.
• Маҳсулот ҳажмини ўзгариши;
• Ишчилар (нисбий) сонини ўзгариши;
• Бир ишчига тўғри келадиган ўртача йиллик иш ҳақини ўзгариши.
• Маҳсулот ҳажмини ўзгаришини ишчиларни иш ҳақи фондига бўлган таъсирини аниқлаш учун режадаги иш ҳақи фондини маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини режага нисбатан ўсиш даражасига кўпайтириш лозим.
• Иккинчи омилни таъсирини аниқлаш учун ишчиларни нисбий фарқи режадаги бир ишчига тўғри келадиган ўртача йиллик иш ҳақига кўпайтириш керак. Бир ишчига тўғри келадиган ўртача йиллик иш ҳақини ўзгаришини иш ҳақи фондига бўлган таъсирини аниқлаш учун шу кўрсаткичнинг режадан фарқи ҳисобот давридаги ишчиларнинг ҳақиқий сонига кўпайтириш лозим.