1 sintaksis (SO’z birikmasi)

BOSHQARUV 
 
Tobe so‘zning hokim so‘zga 
tushum, jo‘nalish, o‘rin-payt
va 
chiqish kelishig
i qo‘shimchalari yoki 
ko‘makchilar 
yordamida bog‘lanishi 
boshqaruv
 
deyiladi. Vositalar qo‘llanilishiga qarab boshqaruv ikki xil 
bo‘ladi: 
1) kelishikli boshqaruv:
hosilni yig‘moq; uydan chiqmoq. 
2) ko‘makchili boshqaruv:
opalari uchun qayg‘urmoq, onasi haqida o’ylamoq.
3) kelishikli va ko‘makchili (aralash) boshqaruv:
Natijasiga qarab baholamoq. Maktabga tomon yurmoq. 
Boshqaruvli birikmada kelishik va ko‘makchilar doimo tobe so‘z tarkibida bo‘ladi
. 
Tushum, jo‘nalish, 
o‘rin-paytkelishiklari
ba’zan belgisiz ham qo‘llanishi mumkin:
non yemoq, kitob o‘qimoq, maktab bormoq, qovun 
yesang, sahar ye. 
Boshqaruvda hokim so‘z, asosan, 
fe’l
bilan, ba’zan 
sifat, ravish, son 
bilan ham ifodalanishi mumkin: 
kompyuterni o‘chirmoq, hammadan ulug‘, otdan baland, mendan tez, ulardan ikkitasi. 

---

 
7 
Boshqaruvli birikmaning tobe so‘zi gapda, asosan, 
hol
 
yoki 
to‘ldiruvchi
 
vazifasida keladi, hokim so‘z turli 
gap bo‘laklari vazifasida kelishi mumkin. 
Jo‘rttaga qochmoq,yigitchasiga gaplashmoq, yoppasiga ommalashmoq, chalqanchasiga yotmoq, 
to‘satdan chiqib qolmoq, birga qaytmoq, tezda hal qilmoq, zimdan boqmoq
 
kabilar kelishikli boshqaruv 
hisoblan
MAY
di, chunki tobe so‘z tarkibidagi kelishik qo‘shimchalari ravishlar tarkibida yaxlitlangan . Bunday 
birliklar 
bitishuvli
birikmalar sanaladi. 
O‘qituvchim singari, Vatan uchun, maktab tomon, sen tufayli 
kabilar so‘z birikmasi sanalmaydi, chunki 
bunda hokim so‘z qatnashmagan.