1. Simulyatorlar haqida ma’lumot Phet dasturi misolida virtual jarayonlarni kuzatish

---

1 

 

4–Laboratoriya ishi 

Mavzu: Virtual laboratoriyalar bilan ishlash 

Reja: 

1. Simulyatorlar haqida ma’lumot 

2. Phet dasturi misolida virtual jarayonlarni kuzatish 

3. Crocodile Physics, Crocodile Chemistry va Crocodile ICT dasturi interfeysi

 

 

Laboratoriya  ishi  maqsadi: 

Talabalarga

 

simulyator  dasturlari  interfeysi  bilan 

tanishtirish va ularda ishlash haqida ko’rsatma berish

 

 

 

Simulyator – simulyator (odatda mexanik yoki kompyuter), uning vazifasi har 

qanday jarayon, apparat yoki transport vositasini boshqarishni taqlid qilishdir. 

 

Ko’pincha  "simulyator"  so’zi  kompyuter  dasturlariga  (odatda  o’yinlarga) 

nisbatan  qo’llaniladi.  Avtotransport  salonining  ichki  qismini  mutlaqo  aniq  aks 

ettiruvchi kompyuter – mexanik simulyatorlar yordamida uchuvchilar, kosmonavtlar, 

tezyurar poyezd mashinistlari tayyorlanmoqda. 

 

Simulyatorlar  –  virtual  muhitda  real  hodisalar  va  xususiyatlarning  bir  qismini 

aks ettiruvchi, haqiqat taassurotini yaratadigan dasturiy va apparat vositalari. 

 

Kompyuter  tajribalari  ko’pincha  simulyatsiya  modellarini  o’rganish  uchun 

ishlatiladi. Simulyatsiya tabiiy yoki inson tizimlarini ilmiy modellashtirishda ularning 

qanday  ishlashini  tushunish  uchun  ham  qo’llaniladi.  Simulyatsiyalar  muqobil 

sharoitlar va harakat usullarining mumkin bo’lgan ta’sirini ko’rsatish uchun ishlatilishi 

mumkin.  Simulyatsiya,  shuningdek,  haqiqiy  tizimdan  foydalanish  mumkin 

bo’lmaganda qo’llaniladi, chunki u mavjud bo’lmasligi yoki ishtirok etish xavfli yoki 

nomaqbul bo’lishi mumkin yoki u ishlab chiqilgan, lekin hali qurilmagan yoki mavjud 

bo’lmagan bo’lishi mumkin. 

O’quv jarayonida modellardan foydalanish yangi usul emas. Qadim–qadimdan 

o’quv–o’rganish  mobaynida  modellardan  foydalanib  kelingan.  Simulyatorlar  o’quv 

jarayoning  qariyb  barcha  jabhalarida:  boshlang’ich  ta’limdan  boshlab  oliy  o’quv 

yurtlarigacha qo’llanilishi mumkin. Keyingi vaqtlarda xattoki meditsina sohasida ham 

simulyatorlardan 

foydalanilmoqda. 

Simulyatorlardan 

foydalanishning 

asosiy 

sabablaridan  biri  ularning  real  ob’ektlarga  nisbatan  juda  ham  arzon  alternativa 

ekanligidadir. Simulyatorlar esa shunday haqiqiy asbob–uskuna va jihozlarsiz virtual 

holatda  biror  bir  fizik  jarayonni  modellashtirish  hamda  virtual  laboratoriya  ishlarini 

o’tkazishga  imkoniyat  yaratadi.  Bu  o’z–o’zidan  nafaqat  katta  miqdorda  mablag’lar 

tejalishiga, balki ularga umuman ehtiyoj ham tug’dirmaydi. Simulyatorlarning qariyb 

hech  qanday  moliyaviy  mablag’lar  talab  etmasligi  ma’lum  tadqiqotlarni  talabalar 

tomonidan  yuzlab,  kerak  bo’lsa  minglab  marotaba  qayta-qayta  amalga  oshirishga 

imkoniyat  yaratadi.  Simulyatorlardan  foydalanishning  yana  bir  afzallik  tomoni 

ularning xavfsiz ekanligidadir. Ba’zi tadqiqotlarni amalga oshirish inson hayoti uchun 

xavf tug’diradi, masalan, yadro fizikasiga oid bo’lgan hodisalarni o’rganish.  

---

2 

 

Bunday  tadqiqot  katta  miqdorda  moliyaviy  xarajat  talab  etibgina  qolmasdan, 

tadqiqotni olib boruvchilar uchun hayotiga xavf ham tug’diradi. 

Simulyatorlardan  foydalanish  jarayonida  talabalar  ma’ruza  vaqtida  o’rgangan 

bilimlarini  virtual  bo’lsada  hayotga  tadbiq  qiladilar.  Ushbu  tadqiqotlar  jarayonida 

bilimlarini  yanada  mustahkamlash  bilan  bir  qatorda  nazariya  hamda  hayotiy 

tadbiqotlarning  rivojlanishiga  bevosita  xissa  qo’shadilar.  Bundan  tashqari  o’sha 

simulyatorlarning  ham  yanada  rivojlanishiga,  yanada  haqiqiy  hayotiy  tadqiqotlarga 

yaqin natijalar beradigan darajaga chiqarishda o’z xissalarini qo’shishlari mumkin. Bu 

o’z  o’rnida  talabalarni  faqatgina  “tinglovchi”  vazifasida  qolmasdan, bevosita ilmiy-

tadqiqot  ishlarida  qatnashuvchilarga  aylantiradi.  Bu  esa  o’z  navbatida  talabalarda 

o’qish va tadqiqotlarga bo’lgan qiziqishlarini yanada ortishiga olib keladi. 

Simulyator  dasturlariga  misollar

:  «Physics  Education  Technology»  (PhET), 

Crocodile  Physics,  Crocodile  Technology,  Crocodile  Chemistry,