1. Shovqin tasnifi va uni meyorlashtirish. Shovqinga qarshi kurash usullari. Shaxsiy himoya vositalari

Shovqinni ixotalash.

Shovqinni manbada ixotalash, uni pasaytirishning ta’sirchan tadbirlaridan biridir. Xozirgi paytda ixotalashning texnik darajasi shovqinni 20-40 dB kamaytirish imkonni beradi. Shovqinni ixotalovchi vositalarga kabinalar, to’siqlar va himoya kobiklarini hamda mashina va mexanizmlarni yerga o’rnatish joylariga rezina kistirmalar, pukak va pulat prujanalar orqali o’rnatish misol bo’lishi mumkin.

Masalan, qalinligi 40 mm li namat va rezina-namat kistirmalar ishlatiganda tukuv dastgoxlaridan ajralib chiqadigan shovqin 1-2- dB, yukori chastolarda esa 5-7 dB ga kamayadi. Tukuv dastgoxlarining yuzalarini, 0,1-0,15 mm kalinlikdagi 709 nomerli lok bilan koplash esa shovqinni 4 dB ga kamaytirishi ma’lum.
Mashina va uning ayrim qismlarini kobiklar bilan berkitish shovqinni kamaytiradi. Bularning samaradorligini oshirish maksadida kobiklar ichi tovush yutuvchi materiallar bilan koplanadi. Bunda mashina va mexanizmlarning xarakatidan kobiklarning uzi titrab, shovqin chiqarmasligiga eshirish kerak.
Tbilisi Mexnatni muxofaza qilish ilmiy tadqiqot instito’tining tajribalari shuni ko’rsatadiki, tukuv dastgoxidagi moki kuchitasini 0,99-0,1 g/sm³ zichlikdagi mirogovak plastikat bilan koplash shovqinni 3-3,5 dB kamaytirish imkonini beradi.
Kobikning shovqinni kamaytirish samaradorligi quyidagi formula bilan aniqlanadi:


(5. 4)
bu yerda  - yo’tilish hisobiga shovqining kamayishi, dB.
 - ixotalash hisobiga shovqinning kamayishi, dB.
Yo’tilish hisobiga shovqinning kamayishi tovush yutuvchi materialning zichligiga bog’liq bulib, uni quyidagi orqali hisoblanadi:

=13,51 lg R+13 dB;	R<200 kg/m^3 bo’lganda	(5.5.)
=23 lg -9 dB;	R>200 kg/m^3 bo’lganda	(5.6.)

Bunda R - tovush yutuvchi materialning zichligi, kg/m³. Tovushni ixotalash hisobiga shovqinning kamayishi esa quyidagi formula orqali hisoblanadi:
dB (5.7.)
bu yerda S₁ - kobik devorlari yuzasining maydoni, m²;
S₂ - tovush yutuvchi koplama devlrlari yuzasining maydoni, m²;
₁- tovushni ixotalash koeffitsiyenti (₁=0,01)
₂- tovushni yo’tilish koeffitsitsenti (bu koplamaning materialariga bog’liqdir, texnik namat uchun (₂=0,3).
To’siqlarning (qurilish konstruksiyalari) urtacha orqali hisoblanadi:
dB (5.8.)

bu yerda R_i - shu qurilish konstruksiyasidagi xar bir elementning tovushni ixotalash kobiliyati. Masalan, konstruksiyadagi teshiklar (deraza yoki eshik o’rinlari) uchun R_i=0.

S_i- qurilish konstruksiyadagi xar bir elementining maydoni, m².
Misol. Proborlash uchastkasi tukuv sexidan umumiy yuzasi S₁=50 m² bo’lgan devor bilan tusilgan. Uning ikki darazasi va eshik urni (ochik) kabi konstruktiv elementlari mavjud. Bunda devorning tovushni ixotalash kobiliyati 500 Gs chastotada R₁=50 dB, derazaning yuzasi S₂=3,0 m², R₂=38 dB va eshik o’rining yuzasi esa S₃=5,0 m² R₃=0.
Shu tsikning tovushni ixotalash kobiliyatini aniqlang.

R_ur=10 lg (50+3+5)-10 lg (5010^-5+310^-3,8+510⁰)=11 dB.