1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

HAVONI 
AVTOTRANSPORT 
VOSITALARI 
CHIQINDILARIDAN 
MUHOFAZA QILISH 
SHahar havosini ma’lum darajada ifloslantiradigan omil-lardan biri 
avtotransport vositalaridir. Havo ifdoslanishining oldini olish yo’llaridan 
biri motorlarda paydo bo’ladigan zaharli moddalarni neytralizatorlar 
yordamida zaharsizlantirish hisobla-nadi. Bundan tashqari, avtomashinalar 

---

359
yoqilg’isining to’la yonishini ta’minlaydigan motorlar ishlab chiqish zarur. 
Atmosfera transport vositalaridan chiqadigan gazlardan ifloslanishining 
oldini olish uchun chorrahalarda tartib o’rnatish, transport harakatini
to’g’ri 
yo’lga qo’yish maqsadga muvofiq. Ko’chalarga daraxtlar o’tqazish, yer osti 
yo’llarini ko’paytirish, ayniqsa chorrahalarda mashinalar to’xtab qolishiga 
yo’l qo’ymaslik lozim. 
Mabodo uy-joylar transport vositalari qatnaydigan yo’llarga yaqin 
qilib quriladigan bo’lsa, avval kam qavatli uylar, undan keyin ko’p qavatli 
uylar, so’ngra esa bolalar bog’cha-yaslisi, maktab va boshqalar qurilishi 
kerak. 
Davlat avtomobil’ inspekciyasi shahar, rayon xududidagi avtomobillar 
sonini hisobga oladi, ularning texnik holatini tekshiradi. Jumladan, ular 
agregat dudburonidan chiqayotgan chiqindilar tarkibini tekshiradi. Davlat 
tomonidan tasdiqlangan is gazi ko’rsatkichi me’yoridan oshib ketsa, 
karbyurator sozlanmaguncha mashinadan foydalanishga ruxsat etilmaydi. 
Is gazi miqdori gazoanalizator yordamida o’lchanadi, Bunday 
tekshirishlar avtopark va garajlarda uyushtirilishi katta ahamiyatga ega. 
Avtomashinalar gaz yoki dizel’ yoqilg’isi bilan ishlasa havoning 
zararli moddalardan ifloslanishi ancha kamayadi, is gazi bunday 
yoqilg’ilarda umuman bo’lmasligi ham mumkin. 
Keyingi yillarda «Kamaz», «Belaz» kabi mashinalar dizel’ yoqilg’isi 
bilan ishlamoqda. 
ZIL-130 yuk mashinasi, GAZ-24 markali engil mashinalar gaz bilan 
ishlaydi. Mana shu tadbirlar tufayli atmosfera havosining zaharli gazlar 
bilan ifloslanishi birmuncha kamaymoqda. 
1979 yildan boshlab ba’zi markadagi mashinalardan chiqadigan 
zaharli moddalarni neytrallash maqsadida maxsus katalizatorlar 
ishlatilmoqda. Bular is gazi miqdorini 70—80% ga, uglevodorodlarni esa 

---

360
50—70% ga kamaytiradi. 
Keyingi yillarda atmosfera havosini muhofaza qilish masalasi butun 
dunyo olimlarini tashvishga solib qo’ydi. Ular elektromobil’ transportini 
ishlab chiqish va undan xalq xo’jaligida foydalanishni maqsad qilib 
qo’ymoqdalar. 
AQSHning enyergetika vazirligi axborotiga qaraganda 2000 yilga 
borib 30 mln ga yaqin elektromobildan foydalanish ko’zda tutilgan. Biroq, 
bizda yaqin yillar ichida avtomobil’ vositalarini elektr bilan yurgizishga 
o’tkazish ancha murakkab masala hisoblanadi. CHunki mashinalar 
agregatini elektr bilan zaryadlash uchun ko’p miqdorda elektr enyergayasi 
kerak bo’ladi. YAna mashinalarni benzin yoqilg’isi bilan ta’minlaydigan 
stanciyalar kabi elektr zavodlari bilan zaryadlaydigan stanciyalar qurish 
kerak bo’ladi. SHunga qaramay, avto-mobillarning havoni ifloslantirishini 
kamaytirish borasida atroflicha ishlar olib borilmoqda.