1. Sarkodalilar kenja tipi Ildizoyoqlilar (Rhizopoda) sinfi Xivchinlilar (Mastigophora) kenja tipiga

Teyleridalar (Theileriidae) oilasining vakillaridan – Theileria annulata dastlab qoramollarning limfa hujayralarida, keyinchalik esa eritrositlarida parazitlik qiladi va teylerioz kasalligini qo‘zg‘atadi. Teylerioz uy va yovvoyi kavsh qaytaruvchi hayvonlarning obligat transmissiv kasalligi hisoblanadi va chorvachilik xo‘jaliklariga katta zarar etkazadi.
Teylerioz ham eng xavfli, o‘limga olib keladigan kasalliklardan hisoblanadi. Kasallangan hayvonlarning 40-80 % o‘ladi. Bu kasallik issiq iqlimli mamlakatlarda, shu jumladan, O‘zbekistonda ham chorva mollariga, birinchi navbatda, qoramollarga katta zarar etkazadi. Teyleriya ko‘pga bo‘linib, ya’ni shizogoniya usulida ko‘payadi, natijada shizontlar - anor donachalari hosil bo‘ladi.
T eylerioz qo‘zg‘atuvchisining shakli har xil eritrositlar ichida tayoqchasimon, halqasimon, oval, yumaloq, noksimon, vergulsimon, nuqtasimon (anor doniga o‘xshash) bo‘ladi. Har bir eritrosit ichida 1 dan 7 tagacha parazit bo‘ladi (13-pacm).
Teyleriyalar xo‘jayin almashinish bilan rivojlanib, kanalar organizmida ko‘plab bo‘linish (gametogoniya) yo‘li bilan ko‘payadi. Teyleriya kanalardan issiq qonli hayvonlar organizmiga tushganda, dastlab limfa tizimida shizogoniya yo‘li bilan ko‘payadi, anor donachalarini hosil qiladi, keyin esa eritrositlarga o‘tib oladi. Kasallik qo‘zg‘atuvchisini asosan voyaga etgan yaylov kanalari tarqatadi. Tabiiy muhitda eng ko‘p kasallangan hayvonlar asosan iyun , iyul va avgust oylariga to‘g‘ri keladi. Yosh mollarda teylerioz og‘ir kechadi.


13-rasm. Teyleriya (Theileria annulata)ning rivojlanish sikli:
1-sporozoitlar; 2-3-4 limfositlarda rivojlanayotgan ko‘p yadroli davri;
5-gametositar shakli; 6-7-eritrositar shakli; 8-9-10-11-12-13-kana ichak bo‘shlig‘ida ko‘payishi; 14-kana so‘lak bezlarida ko‘pga bo‘linib ko‘payishi (sporontlar); 15-sporozoitlar.

Qoramollar teylerioz bilan ko‘proq molxonalarda kasallanadi. Kasallangan qoramollarda inku-batsiya davri 6-25 kunga, odatda, 9-12 kunga to‘g‘ri keladi. Kasallangan hayvonlarda daslab limfa yo‘llari kattalashadi va harorat ko‘tarila boshlaydi, ishtahasi pasayadi, mahsuldorligi kamaya boshlaydi. Qon aralash ichi ketadi. Siydik ajralishi qiyinlashadi.

MDH da, shu jumladan, O‘zbekistonda teyleriyalarning 7 ta turi uchraydi. Eng xavflisi Theileria annulata hisoblanadi. Bu parazit Markaziy Osiyo respublikalarida ko‘p uchraydi. Tarqatuvchisi Xyalomma avlodiga mansub kanalar hisoblanadi. Kаsаllаngаn hаyvоnlаrni ulаrdаn qоn surtmаsi tаyyorlаb, mikrоskоp оstidа ko‘rish оrqаli аniqlаnаdi.