1. Rim respublikasini tushkunligi Sulla diktaturasini o’rnatilishi. Spartak boshchiligidagi qullar qo’zg’oloni

Aim.uz

Rim respublikasining ijtimoiy-siyosiy tushkunligi va respublikaning qulashi

Reja

1. Rim respublikasini tushkunligi

2. Sulla diktaturasini o’rnatilishi. Spartak boshchiligidagi qullar qo’zg’oloni

3. Pompeyning sharq yurishlari. Birinchi triumvirat

4. Ikkinchi triumvirat. Respublikani qulashi

1. Rim respublikasini tushkunligi

Rim respublikasi tuzumining tushkunligi siyosiy hayotining o’zgarishida yaqqol ko’rindi. Alohida shaxslar butun butun guruhlarning siyosiy faoliyatini asosiy maqsadi hokimiyat yoki boylikka erishish edi.

Pretor yoki konsul mansabini egallash uchun shahar kambag’allarining ovozi asosiy rol o’ynar edi. Shu sababli uni o’z tomonlariga ag’darish uchun non, vino yoki moy tarqatish bilan ko’p xarajat talab qiladigan o’yinlar, bayramlar uyushtirilar edi. Hatto saylovlarda bevosita saylovchilarning ovozi sotib olinardi.

Nomzodlar va saylovchilar o’rtasida vositachilar bo’lib, ular nomzod hamyonidan saylovchilarga pul va non tarqatar edilar. Saylovlarga oldindan tayyorgarlik ko’rilib tanish bilishlar, obro’-etiborli kishilar jalb qilinar edi.

Nomzodlar saylovlar kompaniyasi davrida o’zlariga ittifoqchilar izlab, turli xil kelishuvlar va murosalarga kelar edilar. Siyosiy kurash nutqlar so’zlash, brashyuralar tarqatish va sud davolari bilan amalgam oshirilar edi. Siyosiy raqiblarga qarshi turli xil sud jarayonlari qo’zg’atilar edi va siyosiy raqib turli yo’llar bilan obro’sizlantirilar edi.

Rim respublikasining so’ngi davrida pora berish, korrupsiya, ma’naviy buzuqlik imperiya ijtimoiy hayotining aynishidan dalolat berar edi. Nobillar, suvoriylarga shaharning quyi tabaqalari o’z ovozlarini saylovlarda sotishlari odatiy hol bo’lib qoldi. Hatto Rimning tashqi dushmandlari ham Rim lashkarboshi va siyosatchilarini sotib olishga muvoffaq bo’ldilar. Numidiya podshosi Yugurta Rimdagi poraxo’rlik to’g’risida mashhur so’zini aytgan edi: “Rim sotqin shahar kimki uni sotib olishni istasa unga albatta erishadi.”. Misr podshosi Ptolomey Avlet taxtga o’z huquqini tan olinishi uchun Sezar va Pompeyga 6000 talant berdi. Suriyadagi noyib Avl Gabili Ptolomeyni taxtga chiqarish uchun 10000 talant to’ladi. Korrupsiya rim sudini ham chetlab o’tmadi. Rimliklar Rimda er. avv. 74 yildagi shov – shuvga aylangan sud ishini uzoq vaqt eslab yurdilar. Sudyalarning biri boshqa sudyalarga taqsimlab berish uchun ayblovchi va ayblanovchidan ham pora olgan edi.

Rim respublikasi hukmronligining so’nggi yarmi asrida sudxo’rlik kapitali moliyachilar va bankirlarning soni ko’paydi. Sudxo’rlik bilan nafaqat suvoriylar, balki rasmiy taqiqlangan bo’lsa ham senatorlar ham boshqalar vositachiligida shug’ullandilar. Rimga qaram bo’lgan butun jamoalar, shaharlar hatto podsholiklar amalda moliyachilar va sudxo’rlar bilan birgalikda mahalliy aholini talar edilar. Rimda provinsiyalar noiblarining va boshqa mansabdor shaxslarning suiste’mollariga oid sud ishlari odatdagi hol bo’lib qoldi. Provinsiyalarni talab boyib qaytgan noiblar to’g’risida “Rimdan boy provinsiyaga qashshoq bo’lib ketdi, qashshoq provinsiyadan boy bo’lib qaytdi” degan ibora tez – tez ishlatiladigan bo’ldi. Provinsiyalarning talanishi, muvaffaqiyatli moliya operatsiyalari natijasida Rimda juda katta boylik to’plandi. Rimliklarning oldingi ajdodlari bunday boylikni tushlarida ham ko’rmagan edilar. Bu hali chegara emas edi. Mashhur patritsiy Lukulning boyligi 100 million sestertsiyga, Krassning boyligi 200 million sestretsiyga baholanar edi. Mashhur notiq va siyosiy arbob Sitseron 100 ming sestertsiy boylikni ko’rmagan edi. U hali chegara emas edi. 100 ming sestertsiy daromad qilmagan kishini boy deb hisoblamas edilar. Juda katta boylikka ega bo’lish bilan birga Rimda juda ko’p zodagonlar qarzga botgan edi. Qarz majburiyatlarining o’sishi narx navoning tez o’sib ketishiga siyosiy vaziyatning barqarorlashuviga olib keldi. Rim zodagonlari siyosiy arboblari jamoa oldida obro’ysizlanmaslik uchun juda katta sarf xarajat qilishga majbur edilar. Oila ham patriarxal ahamiyatini yo’qotdi. Ayollar endi yer hokimiyatidan chiqa boshladilar. Nikoh ko’p holatlarda siyosiy maqsadlarni ko’zlab tuzila boshlandi. Ayollarning o’z erlariga nisbatan xiyonati, buzuqligi odatdagi hol bo’lib qoldi. Qulchilik munosabatlarida ham bir qancha o’zgarishlar ro’y berdi. Er. avv. I asrning I yarmidan boshlab ba’zi qullar ozod qilina boshlandi.