1. Reproduktiv salomatlik haqida tushuncha bering. Reproduktiv salomatlik

71.  Organizmning bir butunligi deganda nimani tushunasiz? 

Organizmning bir butunligi. Har bir a’zo va a’zolar tizimidagi tuzilish va funksiyaning o’zgarishi boshqa a’zolar tizimining o’zgarishiga 

olib keladi. Organizm faqat tashqi muhit bilan aloqador holatda yashashi mumkin. Odam organizmiga tashqi muhitning turli omillari ta’sir 

qilishi mumkin. (havo, harorat, bosim, suv va oziq moddalarning tarkibi va boshqalar) Bu omillar aqliy va jismoniy rivojlanishga, ma’lum 

bir funksiyalarga ta’sir qilishi mumkin: moddalar almashinuviga, nafasga, qon aylanishiga, ovqat hazm qilishga va boshqalarga. Tashqi 

muhitni organizmga ta’siri va organizmning javob reaksiyasi nerv (asab) sistemasi orqali amalga oshiriladi. Nerv (asab) sistemasi 

oganizmning moslashish reaksiyalarini boshqarib, oganizmning tuzilish funksiyasi va ichki muhitning kimyog’viy tarkibi doimiyligini 

saqlab turadi. 

 

Hujayraning tuzilishi va funksiyasi, hujayralararo modda. Hujayralar ma’lum bir shakl, tuzilishi va funksiyasiga ega. Hujayralarning shakli 

xilma-xil bo’lib (kub, silindr, ipsimon va boshqa ) bo’lib uning funksiyasi va qaysi to’qimaga ta’luqli ekanligiga boliq. Hujayra 

massasining 80% suvdan, 20% esa oqsil, yog’g, uglevodlar, tuz va fermentlardan iborat. Hujayraning kimyog’viy tarkibi uning funksional 

holatiga qarab o’zgarishi mumkin. Hujayrada yadro, sitoplazma, qobiq, organoidlar va qo’shimchalar farqlanadi. Yadro ko’pincha 

sharsimon yog’ki oval shaklida bo’ladi. Yadro qobii bilan o’ralgan. Har bir yadroda 1 – 2 ta yadrocha bo’ladi. Ularda nuklein kislotalar 

sintezi ro’y beradi. Yadroning asosiy komponenti xromosomalar hisoblanadi. Ular o’zida odamning nasliy xususiyatlarini saqlaydi. 

Xromosomalar oqsildan va dezoksiribonuklein kislotalardan (DNK) tashkil topgan. Odamda xar bir yadroda 23 juft xromosomalar bo’ladi. 

Hujayra yadrosining funksiyasi juda murakkab – u hujayraning hayog’t faoliyatini ta’minlaydi, ko’payish vaqtida nasliy belgilarni 

tashiydi. Sitoplazma – murakkab kalloid sistema. U hujayraning funksional holati, muhitning turli sharoitlariga qarab o’zgarib turadi. 

Sitoplazmada organoidlar (ribosoma, Golji apparati, mitoxondriyalar va boshqalar) va hujayra qo’shimchalari – tayanch vazifasini 

bajaradi. Ribosomalarda oqsillar sintezlanadi. Golji apparati moddalar almashinuvida ishtirok etadi. Hujayra qobii oqsil va lipidlardan 

tashkil topgan. Ular turli ionlarni tanlab o’tkazadi. Hujayra butun organizmning bir qismi sifatida hamma hayog’tiy funksiyalarga ega: 

moddalar almashinuvi, ta’sirlanishlik, ko’payish, harakatlanish. Moddalar almashinuvi tirik hujayraning asosiy xususiyatidir. Moddalar 

almashinuvi tashqi muhitdan turli moddalarni hujayraga kirishi, o’zlashtirilishi va o’zgarishi, energiya va parchalanish mahsulotlarini 

ajratilishidan iborat. Moddalar almashinuvi 2ta qarama-qarshi jarayog’ndan – assimilyasiya va dissimilya- siyadan iborat. Assimilyasiya – 

moddalarning o’zlashishi va hujayralarni o’sishi. Dissimilyasiya – murakkab moddalarni parchalanib, energiya hosil qilishi. Yosh 

organizmda assimilyasiya jarayog’ni ustunroq, keksayganda esa dissimilyasiya jarayog’ni ustunroq bo’ladi. Odam organizmida hujayra 

bilvosita bo’linish (mitoz) yo’li bilan ko’payadi. Bunda yadroda murakkab qayta kurilish ro’y berib, yadro turi va xromatin yangi 

hujayralarga bir xilda taqsimlanadi. Mitoz sxema ko’rinishida 4 ta fazaga bo’linadi: profaza, metafaza, anafaza, telofaza. Organizmning 

butun hayog’t faoliyati davomida hujayralar ko’payadi va o’ladi. Hujayralarning yashash davrlari har xil. Hujayralararo modda 

hujayralarni bir–biri bilan bolaydi. U kollagen, elastik tolalardan oziq moddalar va kislorod bilan ta’minlaydigan to’qima suyuqligidan 

iborat.