1. Reproduktiv salomatlik haqida tushuncha bering. Reproduktiv salomatlik

73.  Harakat  apparati  qanday  qismlarga  bo’linadi? 

Tayanch-harakatlanish sistemasining tuzilishi Bu sistema uch qismdan: suyak, muskul va nerv sistemasidan iborat. 

Suyak  sistemasi  odam  skeletini  tashkil qilib, uning  funktsiyasi  ko`p  qirrali. Eng  muhimi  gavdada  u tayanch va himoya vazifasini 

bajaradi. Skeletning tayanch funktsiyasi tufayli adam o`z qomatini to`g`ri to`tadi. Skelet ichki organlarni, qon  tomirlari  va nerv sistemasini 

himoya qilish vazifasini ham o`taydi.  

---

34 

 

 

Masalan, bosh miya kalla suyagi qonqog`i ichida, orqa miya umurtqa pog`onasining kanalida; o`pkalar, traxeya va bronxlar, yurak va yirik 

qon tomirlari ko`krak qafasida joylashganligi tufayli tashqi muhitning noqulay ta`snridan himoyalangan. 

Suyaklarning    ko`mik  qismida  qonning  shaklli  elementlari  (eritrotsitlar,  leykotsitlar,  trombotsitlar)  ishlab  chiqariladi.  Bundan  tashqari, 

suyaklar mineral tuzlar deposi (to`plannadigan joyi) bo`lib xizmat kiladi. 

Odam  skeleti 206 ta suyakdan tashkil topgan bo`lib, ularning 85 tasi juft, 36 tasi toq  suyaklardir (8-rasm). Ba`zi  adabiyotlarda  tishlar bilan 

birgalikda suyaklarning soni 250 ga yaqin deb ko`rsatilgan. 

Skelet suyaklari 3 xil vazifani bajaradi 

1.  Tayanch vazifasi. U xar xil to`qima va a`zolarning skelet suyaklari ayrim qismlariga birikishi natijasida vujudga keladi. 

2.  Xarakat  jarayoni.  Skeletni  tashkil  qiluvchi  suyaklarning    xar  xil  bo`g`imlar  (richaglar)  hosil  qilib,  bo`g`im  orqali  birlashishi  va 

muskullar qisqarishi natijasida yuzaga keladi. 

3.  Himoya  vazifasi.  Ayrim  skelet  suyaklarining  bir-biri  bilan  birikishidan  xosil  bolgan  bo`shliklar  ichidagi  a`zolarni  ximoya  kilishdan 

iborat (mae., kukrak qafasi, bosh miya bo`shlig`i va x,.k.). 

Suyaklar 4 xil shaklda bo`ladi. Naysimon suyaklar  - bular o`z navbatida ikki xil bo`ladi. Zun naysimon suyaklar (elka, bilak, son, boldir 

suyaklari); alta naysimon suyaklar (qo`l va oyoqning kaft va barmoq suyaklari). 

G`ovak suyaklar - bular ham ikki xil bo`ladi. Uzun g`ovaksimon (qovurg`a, tush, o`mrov), kalta g`ovaksimon (umurtqa, qo`l va oyoqning 

kaft, kaft-ust, bilakuzuk) suyaklar; 

Yassi suyaklar - bosh suyagidagi tepa, ensa, yuz, kurak va chanoq suyaklari. 

G`alvirsimon suyaklar - yuqorigi jag`, peshona, bosh suyagining pastki asora qismidagi ionasimon va g`alvirsimon suyaklar. 

Odam tanasidagi suyaklar joylashishiga qarab bir necha qismga bo`lib o`rganiladi: bosh, gavda, qo`l va oyoq suyaklari. 

Muskullarning  turlari. Birinchi  bobda  muskul  to`qimasi bayon etilganda, ular uch turga bo`linishi haqida tushuncha berilgan edi, ya`ni 

ichki organlar va qon tomirlari devorini tashkil etuvchi silliq muskullar, o`ziga xos tuzilishga ega bo`lgan ko`ndalang  yo`lli  yurak muskullari 

va ko`ndalang yo`lli skelet muskullari. Mazkur mavzuda tayanch-harakatlanish sistemasining, tarkibiy qismi bo`lgan ko`ndalang yo`lli skelet 

muskullari va ularning funktsiyasi haqida tushuncha beriladi.