1. Reproduktiv salomatlik haqida tushuncha bering. Reproduktiv salomatlik

128. Moddalar almashinuvining qanday turlarini  bilasiz? 

Moddalar almashinuvining Assimilyatsiya va Dissimilyasiya turlari bor.  

Assimilyatsiya (lot.  assimililio  –  birikish,  o‘zlashtirish,  o‘xshatish)  –  (biol.da)  tirik  organizmlar  uchun  xos  bo‘lgan  moddalar 

almashinuvining bir tomoni, tashqi muhitdan olinadigan moddalardan organizm uchun zarur mu-rakkab moddalar hosil bo‘lishi. A.  – ti-

riklikning eng asosiy xususiyatlaridan biridir. A. jarayonida organizmning o‘sishi, rivojlanishi va yangilanishida energiya manbai sifatida 

foydalanila-digan  moddalar  to‘planishi  ta’minla-nadi.  Termodinamika  nuqtai  nazaridan  organizmlar  ochiq  sistema  bo‘lib,  ularga  tashqi 

muhitdan energiya kelib turadi. Tirik organizmlar uchun quyosh nuri dast-labki energiya manbai hisoblanadi. Yer yuzida uchraydigan barcha 

tirik organizmlar energiya manbalaridan foydalanish xususiyatlariga ko‘ra avtotrof va gete-rotrof guruhgaajratiladi. Faqat avto-troflar (yashil 

o‘simliklar)  quyoshning  energiyasidan  fotosintez  jarayonida  organik  moddalar  (uglevodlar,  oqsillar,  yog‘lar)  sintez  qilishi  mumkin. 

Xemosin-tezlovchi  mikroorganizmlardan  tashqari  barcha  organizmlar  (geterotroflar)  tay-yor  organik  moddalarni  A. qiladi,  ya’ni ulardan 

energiya manbai yoki qurilish materiali sifatida foydalanadi. A. jarayonida geterotroflar organizmida oqsillar dastlab aminokislotalargacha 

parchalanadi, ya’ni biologik individu-allik xususiyatini yo‘qotadi, so‘ngra har bir organizmning o‘zi uchun xos bo‘lgan oqsillar sintezlanadi. 

Tirik organizmda uni tash-kil etuvchi qismlarning yan-gilanishi parchalanish (dissimilyatsiya) va sintezlanish (A.) tufayli to‘xtovsiz davom 

etadi.  Mas,  katta  yoshdagi  odam  organizmida  oqsillar  taxminan  2,5  yil  da-vomida  to‘liq  almashinadi.  A.ning  institutensivligi  va  bu 

jarayonning  dissimi-lyatsiyaga  nisbati  organizmlar  turi  hamda  yoshiga  bog‘liq.  A. organizmlar  o‘sayotgan  davrda,  ya’ni  yosh hayvonlar 

organizmida,  o‘simliklarning  butun  hayoti  davomida  jadal  kechadi.  A.  anabolizm  jarayoniga  o‘xshash,  lekin  undan  oziqning  iste’mol 

qilinishi va organizmda oziq moddalarning to‘planishi, ya’ni hujayradan tashqarida boradigan jarayonlarni ham o‘z ichiga olishi bilan farq 

qiladi. 

Dissimilyasiya (lot.  dissimilatio  -oʻxshatmaslik)  —  organizmlarda  murakkab  organik  moddalarning  parchalanib,  birmuncha  oddiyroq 

moddalarga aylanish jarayoni; assimilyasiyaga karamaqarshi boʻlgan jarayon.