1. Quyoshning burchak diametrini maktab telskopi yordamida ham o’lchash mumkin

3- usul
1. Quyoshning burchak diametrini maktab telskopi yordamida ham o’lchash mumkin.
Bunda teleskop obyektivini Quyosh nurlarining yo’liga to’g’irlaymiz.
2. Obyektivdan o’tgan va yig’ilgan Quyosh nurlari yo’liga karton-ekran joylashtiramiz. Ekranni tasvir aniq bo’lguncha, gardish cheti aniq ko’ringuncha nur dastasi bo’ylab siljitamiz va mahkamlaymiz.
3. Obyektiv fokus masofasining yuzdan biriga teng kattalikda yorug’ gardish hosil bo’ladi. Agar ob’yektiv focus masofasi 1 m bo’lsa, gardish diametri taxminan 1 sm bo’ladi(dioptriya singari). Bu gardishcha diametrini 1 mm aniqlikda o’lchash mumkin. Bunday aniqlikka 3 yoy minut to’g’ri keladi va u Quyosh gardishi diametrini yil davomida o’zgarishini aniqlab bo’lmaydi. O’lchash aniqligini oshirish uchun tasvir (gardish) ni kattalashtirish kerak. Buning uchun okulyator qo’llash mumkin.
4. Fokus masofasi 10-20 mm bo’lgan okulyatorni focus masofasi F bo’lgan teleskop fokal tekisligiorqasiga o’rnatamiz va uning orqasiga teleskop optic o’qiga tik ekran joylashtiramiz. Ekranni optik o’q bo’ylab, tasvir aniq ko’ringuncha suramiz.
5. Ekranda hosil bo’lgan gardish shaklidagi Quyosh tasviri fokal tekisligidan F/f marta katta bo’ladi (f-okulyatorning focus masofasi). Agar F=100 sm va f=20 sm bo’lsa, kattalashtirish 50 marta bo’ladi. Demak, ekrandagi gardish diametri 50 sm bo’ladi. Bu gardish diametrini 1 sm aniqlik bilan o’lchay olsak, unda Quyosh gardishida to’g’ri keldi. Bu aniqlik qo’yilgan masalani yechish uchun yetarlidir.
Talabalarga topshiriq: olib borilgan ikki usulda ham dioptriya va maktab teleskopida Quyoshni kuzatish bo’yicha olingan natijalar tahlil qilinishi topshiriladi. Olingan natijalar to’g’riligini tekshirish uchun o’tkazilgan tajribalar talabalar tomonidan mustaqil ravishda uyda takrorlanadi.
O’tilgan mavzuni mustahkamlash bosqichi: ushbu bosqichda o’qituvchi tomonida yangi mavzuni mustahkamlash uchun savollar beriladi. Olingan natijalarning amaliyot va nazariyaga mosligi isbotlanadi.


ANIQ FANLARNI O‘QITISHDA AXBOROT – KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
J. S.Namozov, Q.Sh.Mirzayev Z.N.Xolmurodova
Navoiy davlat pedagogika instituti
Matematika fanini o`qitishda ilg’or pedagogik texnologiyalar bilan bir qatorda axborot–kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llashning samarali usullarini topish va ta’lim jarayonida qo‘llash bugungi kunning dolzarb masalasi bo‘lib qolmoqda.
Biz ushbu tavsiyani o‘rta maktabning quyi sinflarida o`qitilayotgan matematika darslarini zamonaviy axborot–kommunikatsiya texnologiyalarini qo`llab tashkil etish masalasini hal etishga bag’ishladik.
Bizga ma’lumki, maktab o`quvchilarining matematik iqtidorini shakllantirish, uni rivojlantirish muhim va dolzarb masala isoblanadi, chunonchi, bu borada har bir matematika fani o‘qituvchisining o`z usul va fikrlariga ega. Bu borada ayrim o‘qituvchilar an’naviy usullarni, ya’ni topqirlik, zukkolik shartlari asosidagi o‘yin, musobaqa,viktorinalarni qo‘llaydilar.
Barcha foydalanuvchilarga ma’lumki, MS Excel dasturi asosan hisob ishlari uchun mo‘ljallangan. Bugungi kunda ta’lim jarayonida axborot–kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llashning samarali usullari haqida so‘z ketar ekan, biz quyida o`quvchilarning matematik
5-sinf matematika darsligida “Son nuri. Natural sonlarni taqqoslash” mavzusi va shu mavzu o‘qitilishi jarayonida bir qancha tipdagi qiziqarli matematik boshqotirmalar berilgan. Biz shu masalalardan birini yechishga harakat qilamiz.
Misol: Quyida berilgan boshqotirmaning bo‘sh katakchalariga 1,2,3,4,5,6 sonlarini shunday joylashtiringki, natijada satrlar, ustunlar va diagonallar bo‘yicha raqamlarning yig’indisi 15 ga teng bo‘lsin.

		8
9
	7

Biz ushbu ko‘rinishdagi jadvalni MS Excel dasturida quyidagi ko‘rinishda tasvirlab olamiz:

Yuqoridagi jadvalda satr, ustun va diagonal bo‘yicha raqamlar yig’indisi 15 ga teng bo‘lishini berilgan raqamlar manzillari, ya’ni son joylashgan katakcha nomidan foydalanib, bir necha formula orqali tasvirlab olamiz. Bu formulalar ustunlar bo‘yicha , , , satrlar bo‘yicha , , , diagonallar bo‘yicha , ko‘rinishida bo‘ladi.
O‘quvchilar ushbu boshqotirmalarni yechish jarayonida to‘g’ridan – to‘g’ri tanlayotgan sonlar va ularning natijalarini bir paytda tekshirib boradilar. O‘quvchi hamma sonlarni yozib bo‘lgach, quyidagi jadvalga ega bo‘ladi:

Dars jarayonida bu kabi usullar yordamidan foydalanilganda, avvalo o‘quvchilarda axborot – kommunikatsiya texnologiyalari bilan ishlash ko‘nikmasi va shuningdek, o‘qituvchiga o‘quvchi bilimini nazorat qilishda birmuncha yengillik tug’diradi.

336