1. Pulning kelib chiqishi,mohiyati va zaruriyati

105.Bimetalizm pul tizimi va uning o’ziga xos xususiyatlari 
Bimetallizm - pul tizimida umumiy ekvivalent rolini metall (ko’pincha 
oltin va kumush) bajargan, bu tizimda ikkala metalldan ham 
tangalarning erkin muomalaga chiqarilishi va ularning cheksiz 
almashishiga amal qilingan. Parallel valyuta tizimida ikki metall qiymati 
stixiyali, metallning bozor bahosiga munosib tarzda belgilangan. Bu pul 
tizimida davlat metallar orasidagi mutanosiblikni o’rnatib qo’ygan. Oltin 
va kumush tangalarning chiqarilishi va ularning aholi tomonidan qabul 
qilinishi ana shu mutanosiblikka muvofiq amalga oshirilgan.
Bimetallizm XVI-
XVII asrlarda keng tarqalgan bo’lib G’arbiy Yevropaning 
qator mamlakatlariga esa XIX asrgacha yetib kelgan. 1865 yili Fratsiya, 
Belgiya, Shveytsariya va Italiya mamlakatlari bimetallizmni xalqaro sulh 
- Lotin tanga Ittifoqi yordamida saqlab qolishga urinishgan. Tuzilgan 
konvensiyada ikkala metalldan ham 5 frank va undan yuqori qiymatli 
tangalarni chiqarish, oltin va kumush o’rtasida 1:15,5 qiymat 
mutanosibligini o’rnatish shartlari ko’zda tutilgan.
 
106.Metall pul tizimidan qog’oz va kredit pullar tizimiga 
o’tishning asosiy sabablari 

---

Qog‘oz pullarning muomalaga kiritilishi jamiyatda ijtimoiy – iqtiso
diy voqelik bo‘lib,
ushbu jarayon o‘zi bilan birgalikda qator muammolarni keltirib chi
qardi. Bu muammolarning
asosiysi inflyatsiya hisoblanadi. Qog‘oz pullarning muomalaga chiqarili
shi natijasida inflyatsiya
muammosining paydo bo‘lishini asosiy sabablaridan biri, ushbu pull
ar haqiqiy qiymatga ega
bo‘lmagan, ya’ni haqiqiy pullarning o‘rinbosarlari hisoblanadi. Qog‘
oz pullarda aks ettirilgan
nominal qiymati ularning haqiqatdagi qiymatidan juda yuqoridir. Ch
unki qog‘oz pullarning
haqiqiy qiymati juda past.
Mazkur darslikning birinchi bobi 1.1–
paragrafida oltin tangalarning o‘rniga qog‘oz
pullarning kirib kelishi bilan bog‘liq tavsilotlar atroflicha bayon etil
gan. Ularni qaytarilishiga
yo‘l qo‘ymaslik maqsadida, oltin tangalarni saqlovchilar va oltinni
saqlashga beruvchilar
o‘rtasida o‘zaro munosabatlar natijasida qog‘oz pullarni muomlaga
chiqarish bilan bog‘liq
jarayonni qisqacha bayon etmoqchimiz. Ushbu jarayon Yevropaning
ayrim mamlakatlari va
AQSh amaliyotida qog‘oz pullarning kirib kelish tajribasida ro‘y bergan.
Chunki, ushbu mamlakatarda qog‘oz pullar Xitoy, Turkiston, Rossi
ya malakatlaridan
keyin muomalaga kiritilgan bo‘lsada, oltin tangalarni muomaladan c
hiqib ketishi natijasida
ularning o‘rniga qog‘oz pullarni kirib kelishi stixiyali tarzda ro‘y b
ergan. Manabalarga ko‘ra,
dastlabki qog‘oz pullar Xitoy, Turkiston va Rossiyada davlati tomo
nidan muomalaga
chiqarilgan.

---

Jamiyatda tovar – pul munosabatlarining jadal rivojlanib borishi nat
ijasida, kishilar
o‘rtasida ayirboshlash hajmi misli ko‘rilmagan darajada o‘sib bordi. 
Bu jarayon oltinlarni
saqlash va ularning xavfsizligini ta’minlash borasida qator muammo
larni keltirib chiqara
boshladi. Bularni bartaraf etish maqsadida oltinlarni saqlab berish e
vaziga daromad oluvchilar
paydo bo‘ldi 
16 
. Oltin saqlovchilar asta – sekinlik bilan odamlarning ishonchiga ki
rib borishi
natijasida kishilar vaqtinchalik bo‘sh oltin tangalarini ma’lum haq
to‘lash evaziga ularga
topshira boshladi. Oltin saqlovchi oltinlarni saqlar, ularning xavfsizl
igiga javobgar edi,
shuningdek, kimga, qachon va qancha oltin kerak bo‘lsa tegishli yozu
vlarni (oltinni olganligini
tasdiqlovchi tilxatlar) yuritgan holda bera boshladi.