1. Pulning kelib chiqishi,mohiyati va zaruriyati

97.Pul tizimi va uni tashkil etish tamoyillari 
Pul tizimi - bu mamlakatda pul muomalasini tashkil etishning 
milliy qonunchilikda mustahkamlangan shakli. Pul tizimining 
asosiy elementlari:
• valyuta nomi va narxlar shkalasi;
• banknot turlari;
• banknotlarni muomalaga chiqarish mexanizmi va xavfsizligini 
ta’minlash tartibi;
• muomaladagi pul massasining tarkibi;
• pulni tartibga solish mexanizmi.
Pul birligining nomi va narxlar miqyosi pul tizimining elementi 
sifatida tarixiy rivojlandi. Banknotlarning turlari asosan 
banknotalar va bosh pullardir. Emissiya mexanizmi deganda 
pulni muomalaga chiqarish va uni muomaladan chiqarish tartibi 
tushuniladi. Banknotlarning xavfsizligini ta’minlash tartibi 
mamlakatlar qonunchiligi bilan belgilanadi. Muomaladagi pul 
muomalasining tuzilishi belgilanadi, bu naqd va naqd pulsiz pul 
muomalasi ortasidagi, yoki banknotlarning umumiy miqdoridagi 
yoki banknotlarning umumiy sonidagi alohida banknotalar 
ortasidagi nisbatdir. Pulni tartibga solish mexanizmi bu pul 

---

muomalasi va milliy valyutaning barqarorligini qollab-
quvvatlash uchun pulni tartibga solishning turli xil vositalaridir. 
Evolyutsiya jarayonida pul tizimlarining uch turi rivojlandi:
1. Bimetallizm;
2. Monometallizm;
3. Qog’oz-kredit muomalasi tizimlari. 
98.Pul tizimi va uning asosiy elementlarni 
99.Pul birligi va baho masshtabining mazmun mohiyati 
Pul birligi. Pul birligi va uning nomi hukumatning tegishli qonun 
va me’yoriy hujjatiari asosida belgilanadi. Qonun va tegishli 
me’yoriy hujjatlar asosida belgilab qo'yilgan pul belgilari 
mamlakatda yagona tolov vositasi vazifasini bajaradi. Mamlakat 
iqtisodiyotida muomalada bolgan pul birligi o'zining nomiga ega 
boladi. Milliy valyutaning nomi barcha mamlakatlarda turlicha 
nomda yuritiladi. Masalan, AQShda dollar, Buyuk Britaniyada
funt sterling, Xitoyda yuan va boshqalar (quyidagi jadvalda
jahon 
mamlakatlarining 
pul 
birliklarining 
nomlari
keltirilgan).Baho masshtabi - bu qiymatning pul birligida aks
ettirish vositasidir, pulning o‘ziga xos bolgan texnik funksiyasi 
ham hisoblanadi. Muomalada oltin va kumush tangalar pul 
vazifasini bajargan paytda baho masshtabi, ya’ni milliy 
valyutaning bahosi bevosita oltin va kumush tangalar orqali 
aniqlangan. Ya’ni, qog'oz pullar malum miqdorda oltin va 
kumush tangalar bilan ta’minlangan. 1971 - 1973 yillarda rasmiy 
ravishda oltinning pul vositasi vazifasini bajarishi va qog'oz 
pullaming oltin bilan ta’minlanganligi bekor qilindi. Natijada, 

---

milliy valyutaning baho masshtabi tovarlar va xizmatlar hamda 
xorijiy valyutalarga nisbatan talab va taklif asosida 
aniqlanadigan boldi, ko‘pchilik mamlakatlar milliy valyutaning 
qiymatini 
aniqlashda 
dunyoning 
yetakchi 
valyutalari 
hisoblangan AQSh dollari, yevro, yuan kabi valyutalarni asos 
qilib oladi. Mamlakatda baholar masshtabi milliy pul birligi va 
uning elementlari orqali olchanadi. Masalan, O'zbekistonda
“So'm” va 100 tiyin.