1. Psixologiya fani predmeti maqsadi va vazifalari

Эксперементал психология – эксперементал методлар ёрдамида психик ҳодисаларнинг тадқиқ қилишнинг умумий соҳаси.
Меҳнат психологияси – инсоннинг меҳнатга муносабати, меҳнат фаолиятининг қонуниятлари ва ривожланишини тадқиқ қиладиган соҳа.
Авиация психологияси – авиасаноат ва авиахизматчиларнинг меҳнат фаолияти жараёнидаги психологик қонуниятларни ўрганади
Мухандислик психологияси – инсон ва машина ўртасидаги муносабатни, инсонга машинанинг психологик таъсирини ва инсоннинг машина билан муносабати жараёнининг психологик қонуниятларини тадқиқот методлари ёрдамида ўрганади.
Космик психология – экстремал холатларда, инсоннинг ўзгарган муҳит шарт-шароитларида психик фаолиятининг кечишини ўрганади.
Тиббиёт психологияси – касалларининг даволаниши, гигиена, профилактика, диагностика жараёнларин тадқиқ қилувчи психология.
Педагогик психология – тарбия ва таълим муаммоларини тадқиқ қилади.
Юридик психология – ҳуқуқ доирасидаги муносабатлари одамларнинг психик фаолиятини ҳуқуқий бошқариш механизмлари ва қонуниятларини ўрганувчи психология соҳаси.
Харбий психология – харбий фаолиятининг инсон психикасига таъсири, ҳарбий фаолиятнинг хусусиятларини психологик қонуниятларини ўрганувчи, тадқиқ қилувчи психология соҳаси.
Спорт психологияси – спорт мусобақалари ва машқланиш фаолиятда инсон психикасининг ривожланиши, гуруҳий муносабатларнинг психологик қонуниятларини тадқиқ қилувчи психология соҳаси.
2. Сезги деб - атрофимиздаги нарса ва ҳодисаларнинг сезги аъзоларимизга бевосита таъсир этиши натижасида уларнинг айрим белги ва хусусиятларини миямизда акс эттирилишини айтамиз.
СЕЗГИ ТУРЛАРИ: 1. ЭКСТРОЦЕПТИВ ДИСТАНТ: •КЎРИШ •ЭШИТИШ •ҲИД БИЛИШ ,КОНТАКТ: •ТАЪМ БИЛИШ •ТЕМПЕРАТУРА •ТАКТИЛ •ТУЮШ
ИНТРОЦЕПТИВ - ИЧКИ ОРГАНЛАР ҲОЛАТИ ҲАҚИДАГИ СЕЗГИЛАР • ОҒРИҚ СЕЗГИЛАРИ
ПРОПРИОЦЕПТИВ - •МУВОЗАНАТ СЕЗГИЛАРИ •ҲАРАКАТ СЕЗГИЛАРИ
Sezgilarning nerv – fiziologik asoslari
Ma’lumki, sezgilar faqatgina tashqi ta’sirlar natijasida hosil bo‘lmay, balki organizmning ichki holatida ham amalga oshiriladi. Sezgi nerv tizimining u yoki bu qo‘zg‘atuvchidan ta’sirlanuvchi reaksiyalari tarzida hosil bo‘ladi va har qanday psixik hodisa kabi reflektorlik xususiyatiga egadir. Sezgilarning nerv – fiziologik asosini qo‘zg‘atuvchining o‘ziga aynan o‘xshaydigan analizatorga ta’siri natijasida hosil bo‘ladigan nerv jarayoni tashkil qiladi. SHuningdek, sezgilarning nerv fiziologik asosini o‘rganishda I.P.Pavlov ta’biri bilan aytganda analizator apparati tashkil etadi.[2]
Analizator – tashqi va ichki muhitdan keladigan ta’sirotlarni qabul qilib olib, fiziologik jarayon bo‘lgan qo‘zg‘alishni psixik jarayonga, ya’ni sezgilarga aylantiruvchi nerv mexanizmlari tizimi. Analizator apparati 3 qismdan tashkil topgan bo‘lib, ular quyidagilardan iborat:
periferik (retseptor) – tashqi quvvatni nerv jarayoniga o‘tkazadigan maxsus transformator qismi;
analizatorning periferik bo‘limining markaziy analizator bilan bog‘laydigan yo‘llarni ochadigan afferent (markazga intiluvchi) va efferent (markazdan qochuvchi) nervlar;
analizatorning periferik bo‘limlaridan keladigan nerv signallarining qayta ishlanishi sodir bo‘ladigan qobiq osti va qobiq bo‘limlari.[2]
3. .Shaxsni kasbga yo’naltirish omillari va vositalari.
Shaxsga taaluqli bo’lgan eng muhim tasnif ham uning jamiyatdagi murakkab ijtimoiy munosabatlarga bevosita aloqadorlik, ijtimoiy faoliyatga nisbatan ham ob‘ekt, ham sub‘ekt bo’lishlikdir. Shaxsga taalluqli bo’lgan fazilatlardan eng muhimi shuki, u shu tashqi, ijtimoiy
ta‘sirlarni o’z ongi va idroki bilan qabul qilib (ob‘ektni), so’ngra shu ta‘sirlarning sub‘ekti sifatida faoliyat ko’rsatadi.
Oddiy qilib aytganda, inson bolasi ilk yoshlikdanoq «mening hayotim», «bizning dunyo» degan ijtimoiy muhitga tushadi. Bu muhit o’sha biz bilgan va har kuni his qiladigan siyosat, huquq, axloq olamidir. Bu muhit - kelishuvlar, tortishuvlar, hamkorliklar, an‘analar, udumlar, turli xil tillar olami bo’lib, undagi ko’plab qoidalarga ko’pchilik mutloq qo’shiladi, ba‘zilar qisman qo’shiladi. Bushunday qoidalar va normalar olamiki, ularga bo’ysunmaslik jamiyat tomonidan qoralanadita‘qiblanadi. Shulardan kelib chiqadigan xulosa shuki, shaxsjamiyatga nisbatan barcha tartib-qoidalarni qabul qiluvchi sub‘ekt bo’lsa, jamiyat-ijtimoiy intizom va tartibning, madaniyatning mufassal ko‘rinishidir.Shaxs - idrok qiladi, esda olib qoladi, fikr yuritadi. Psixolog V.N.Myasishev psixologiyada shaxssiz hodisalarni shaxs faoliyatining psixologiyasi bilan o’zgartirish lozim deb tasodifiy aytib o’tmagan. Faqatgina shartli ravishda bu jarayonlarni uning olib boruvchisi shaxsdan ajratgan holda ko’rib chiqishi lozim. Biz bilamizki har bir odam har xil ijtimoiy shaxsiy ustanovkalari ta’sirida tashqi olamni va boshqa odamlarni o’zicha idrok qiladi.
Odamning u yoki bu axborotga shaxsiy munosabati uni eslab qolishi jarayoniga va esdan chiqarishiga ta’sir ko’rsatadi. Shaxsiy xususiyatlar, ustanovkalar, subyektiv munosabatlar insonning xulq-atvoriga, uning boshqalar bilan o’zaro munosabatiga va muomalasiga to’g’ridan-to’g’ri ta’sir etmasdan qolmaydi.
Shaxs - faol sub’ektdir. Shu bois uning eng muhim tavsiflaridan biri ham uning faolligi hisoblanadi.Faollik lotincha “actus” - harakat, “activus”- faol so‘zlaridan kelib chiqqan bo‘lib, shaxsning hayotdagi barcha xatti-harakatlarining namoyon bo‘lishini
tushuntiruvchi kategoriyadir.
14-variant
1.Характер ҳақида умумий тушунча.Ижтимоий турмушда ҳаёт ва фаолият кўрсатаётган ҳар қандай шахс ўзининг индивидуал психологик хусусиятлари билан бошқа инсонлардан ажралиб туради ва бу фарқлар унинг характер хислатларида ўз ифодасини топади. Характер тушунчаси юнонча сўз бўлиб, «charakter» босилган тағма ёки қиёфа, хислат деган маънони англатса-да, лекин у психологияда торроқ мазмунда қўлланилади. Худди шу боисдан инсоннинг барча индивидуал хусусияларини характер хислати таркибига киритиб бўлмайди, чунончи, ақлнинг тийраклиги, топқирлиги, хотиранинг барқарорлиги, кўришнинг ўткирлиги идрокнинг танловчанлиги сингари индивидуал психологик хусусиятлар бунга ёрқин мисолдир.Психология фанида характерга турлича таъриф берилишига қарамай, унинг асосий белгилари таъкидланиши билан бир-бирига моҳияти билан мувофиқ тушади. Масалан, шахс хулқининг типик усуллари билан боғлиқ, фаолият, муаммолари ва муносабатда намоён бўлувчи, мужассамланувчи, унинг барқарор индивидуал хусусиятлари мажмуаси характер дейилади. Шахснинг табиатга, жамиятга, ўзига, ашёларга (нарсаларга) нисбатан муносабатлари асосий ва муҳим белгиси бўлиб ҳисобланади. Одатда шахснинг муносабатлари характер ҳислатларининг индивидуал ўзига хос хусусиятларини икки хил йўсинда аниқлаш имкониятига эга.

Шахс характерининг хусусияти рўёбга чиқадиган ҳар қандай вазият, шароит, ҳолат, муҳит ҳиссий кечинмаларнинг индивидуал ўзига хос хислати унинг муносабатларига боғлиқ. Мисол учун, ишлаб чиқаришга яқинда келган А. Б. нинг характер хислати мана бундай рўёбга чиқади: корхона маъюс, ўзини жасоада нохуш сезади, тортинчоқ, раҳбар ва ҳамкасабаларидан чўчийди, хонадонида (маҳаллада) ва тенгдошлари даврасида кўтаринки руҳда, кайфияти аъло даражада, улар билан муносабати илиқ, вақтичоғ, ўзини атрофдагиларга яқин тутади. Ушбу ҳодисани тўғри баҳолаш учун А. Б. нинг характер хислатларини аниқлаш, унинг намоён қилган ҳаракатлари ва қилиқларини тасвирлаш билан чекланиб қолмасдан, балки бир нечта ҳолатдаги ҳиссий кечинмаларни яққол таҳлиллаш ҳамда воқеликни тўғри тушунтиришга эришиш лозим.

Ҳар қандай фавқулоддаги типик ҳолатдаги (муҳитдаги) ҳаракатнинг сифатлари ҳамда индивидуал ўзига хос усуллари шахснинг муносабатларига тааллуқлидир. Жумладан, юқорида келтирилган мисолда А. Б. нинг характери унинг ўзини ишхонада ҳамда маҳаллада тутишида ўз ифодасини топади. Шу билан бирга характернинг хислати ҳисобланмиш меҳнатсеварлик: а) меҳнат инсонларга роҳат туйғуси келтиришида, ишсизликда афсус чекишида; б)атроф-муҳитдаги нарсаларга диққатини чалқитмай, вақтни беҳуда сарфламай, вужуди билан виждонан меҳнат қилишида рўёбга чиқади.

Шахс ҳаракатларининг сифати ва уларнинг оқилона усуллари нафақат унинг муносабатларига алоқадор, балки инсоннинг иродавий, ҳиссиёти, диққати, ақлий сифатларига ёки психик жараёнларининг индивидуал хусусиятларига ҳам боғлиқдир. Чунончи, меҳнатда кўзга ташланадиган тиришқоқлик, пухталик меҳнатга нисбатан ижобий муносабатни акс эттиришга эмас, балки бошқа омилларга: а) диққатнинг тўпланишига (марказлашувига), б) ҳаракатларнинг аниқлиги, мақсадга йўналганлиги, в) иродавий зўр беришга, г) усуллар маҳсулдорлигига, д) ақлнинг тийраклигига боғлиқ. Характернинг ақлий, ҳиссий, иродавий хислатларига ажратишни ҳаракат усулларидан ҳамда хилма-хил руҳий жараёнларнинг устиворлик қилувчи таъсиридан келиб чиққан ҳолда амалга ошириш мумкин.

2.Мотив ва мотивация тушунчасининг мазмуни
Гарчанд психологик адабиётларда айниқса ёш ва педагогик психологияга оид манбаларда мотив ва мотивация масаласи кўп бора кўтарилган бўлса-да, батафсил ёритилмаган. Масалан, айрим психологлар мактабгача ёшда айрим тарқоқ ситуацион майллар маълум мотивлар тизимларига айланиб боришини қайд этадилар. Бироқ бу фикр атрофлича чуқурроқ ўрганилмаган. Шунга мувофиқ адабиётларда психологлар томонидан олиб борилган тадқиқотлар асосида мотив ва мотивация тушунчаси турлича талқин қилинган.
Энг кенг тарқалган таърифларга кўра, мотив – бу кишини фаолиятга ундовчи куч, сабаб ёки эҳтиёжлар йиғиндисидан иборатдир.
Мотив тушунчасига олимлар томонидан қуйидагича таъриф берилади:
А.Маслоунинг фикрича, мотив бу эҳтиёжлар йиғиндисидир.
С.Л.Рубинштейннинг таъкидлашича, мотив бу эҳтиёжнинг ҳис қилиниши ва қондирилиши.
С.Л Рубинштейн. «Мотивация – бу психика орқали амалга ошувчи детерминациядир».
А.Н.Леонтьев – мотивни инсон фаолиятига йўналган аниқ эҳтиёжлар ва уни қўзғатадиган воқелик деб ҳисоблайди.
Мотив –маълум эҳтиёжларни қондириш билан боғлиқ фаолиятга ундовчи сабаб.
Мотивация кенг маънода инсон ҳаётининг (унинг хулқ-атвори, фаолиятининг) мураккаб кўп қиррали бошқарувчиси деб қаралади.
Мотивация – инсонни фаолиятга ундашнинг мураккаб, кўп даражали тизими бўлиб, у ўзида эҳтиёжларни, мотивларни, қизиқишларни, идеалларни, интилишларни, установкаларни, эмоцияларни, нормаларни, қадриятларни мужассамлаштиради.
Мотивация – мураккаб тузилма, фаолиятни ҳаракатлантирувчи кучлар мажмуаси бўлиб, у ўзини майллар, мақсадлар, идеаллар кўринишида намоён қилади ва инсон фаолиятини бевосита аниқлаб, бошқариб туради.
Мотивация – одамни фаол фаолиятга ундовчи сабаблар мажмуидир.
В.С.Мерлин мотивлар тизимларининг айрим жиҳатларини анча батафсил ёритиб берган. У мотивлар тизимларининг шаклланиш жараёнини қуйидагича тасаввур этади: «турли мотивлар бора-бора ўзаро боғлиқ ва бир-бирига тобе бўлиб боради ҳамда охир оқибатда мотивларнинг яхлит тизими вужудга келади». В.С.Мерлин фикрича, мотивлар тизимининг шаклланиши жараёнида нафақат мотивлар барқарорлиги, балки мотивларни англаш каби шартлар бажарилишини талаб этилади. Демак, В.С.Мерлин бўйича мотивлари тизимлари ўзаро боғлиқ ва бир-бирига тобе шахс мотивларининг бир бутун йиғиндисидан иборат. Аммо В.С.Мерлин гарчи мотивлар тизимларининг айримларини ҳақиқатдан ҳам муҳим жиҳатларини кўрсатиб ўтган бўлса ҳам, мотивлар ўртасидаги тизимли муносабатларни мотивлар тизимлари ва фаолият кўрсатиш муаммосини тадқиқ этмаган.
Чет эл психологлари орасида А.Маслоу эҳтиёжлар иерархияси назарияси билан машҳурдир. Ўз назариясида А.Маслоу эҳтиёжларнинг қуйидаги иерархик қаторини ажратади: физиологик эҳтиёжлар, хавфсизликка бўлган эҳтиёж, муҳаббат ва бошқалар билан боғлиқ бўлиш эҳтиёжи, ҳурматга бўлган эҳтиёж, инсоннинг ўз яширин имкониятларини тўлароқ намоён этиш ва рўёбга чиқариш эҳтиёжи ва бошқаларни киритади. А.Маслоу фикрича, муайян эҳтиёжнинг қондирилиши учун аввал иерархик қаторда ундан олдинги эҳтиёж қондирилган бўлиши талаб этилади. Бошқача қилиб айтганда, А.Маслоу концепциясида иерархияда юқори ўринни эгалловчи эҳтиёжлар қуйи ўриндаги эҳтиёжларга тобедир. А.Маслоу концепциясида мотивацион жараёнлар бошқарувида одам онгининг
3. TAFAKKUR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA

Tafakkur inson aqliy faoliyatining yuksak shaklidir. Insonda tafakkur bo`lganligi va tafakkur bilan chambarchas nutq bo`lganligi tufayli u hayvonlardan farq qiladi, shu sababli u ongli mavjudotdir. Inson o`z atrofidagi olamda bo`lgan buyumlar va hodisalarni ongli ravishda idrok qiladi. Ongli ravishda eslab qoladi hamda esga tushiradi va ongli ravishda harakat qiladi. Tafakkur atrofdagi olamni bilish qurolidir va inson amaliy faoliyatini vujudga kelishi uchun shartdir. Biron narsa to`g`risida tafakkur qilish jarayonida fikr paydo bo`ladi, bu fikrlar insonning ongida hukm va tushunchalar shaklini oladi. Tafakkurning bilish faoliyatidagi roli avvalo bizning idroklarimiz va fikrlarimizning voqelikka qanchalik muvofiq bo`lishini, bo`lar haqiqat yoki xato, chinmi yoki yolg`on ekanligini belgilashda o`z ifodasini topadi. Bunday tafakkur qilish eng oddiy amaliy voqelikda namoyon bo`ladi. Voqelikning sezgilardagi va idrokdagi in`ikosning o`zi chinakam bilim bo`ladi. Masalan: biz quyoshning har kuni sharqdan chiqib, g`arbga botayotganini hammamiz ko`ramiz (idrok qilamiz). Biz erni qimirlamay turganini, asrlar davomida qilgan fikriy faoliyati natijasidagina uzoq davom qilgan kuzatishlar o`tkazish va matematika yo`li bilan tadqiqotlar qilish natijasidagina haqiqatda quyosh er atrofida aylanmasdan, balki er o`z o`qi atrofi va quyosh atrofida aylanayotganligini aniqladik. Demak, kuyoshning harakati to`g`risidagi bizning bevosita idrokimiz voqelikka to`g`ri kelmas ekan. Voqelikni to`g`ri aks etishi tafakkur bilan aniqlanadi. YUqoriroq bosqichlarda bunday fikrlash tafakkur jarayonlarida hosil bo`lgan hukmlar va tushunchalarning chinligini yoki chin emasligini aniqlashda ifodalanadi. Tafakkur deb, voqelikdagi narsa va hodisalarni ular o`rtasidagi bog`lanishlarni fikran, umumlashtirib, vositali yo`l bilan aks ettirishga aytiladi. Voqelik tafakkurda, idrok va tasavvurgina nisbatan chuqurroq va to`laroq aks etadi. Biz sezgi, idrok vositasi bilan bilib olishimiz mumkin bo`lmagan narsa yoki hodisalarni, narsa yoki hodisalarning xususiyatlarini, ularning bog`lanish va munosabatlarini tafakkur vositasi bilan bilib olamiz. Masalan: bizga ma`lumki, agar yorug`lik nuri shisha prizma orqali o`tkazilsa bu nur spektorni etti rangiga ajralib ketadi. Bu ranglarni biz idrok qilamiz (ko`zimiz bilan ko`ramiz). Lekin fizikadan bizga shu narsa aniqki, bu nurlardan bo`lak yana boshqa nurlar ham bor. Bu nurlar infraizil, ul’trabinafsha nurlar deb ataladi. Bu nurlarni biz ko`rmaymiz. Bunday nurlarni borligi tafakkur yordami bilan kashf qilingan. Biz tasavvur qilishimiz mumkin bo`lgan ko`pgina hodisalar bor. Biz bu hodisalar to`g`risida faqat fikr yurita olamiz. Tafakkur voqelikni umumlashtirib aks ettirishdir. Biz ayrim narsalarni va hodisalarni, masalan, alohida stolni yoki stulni idrok qilamiz, tasavvur qilamiz, ammo umuman stol va stul to`g`risida fikrlashimiz mumkin. Umumlashtirish natijasida bir hukmning o`zida ayni vaqtda yakka bir narsa to`g`risidagina fikr qilib qolmasdan, balki shu narsa bilan birga narsalarning butun bir turkumi to`g`risida ham fikr qilish mumkin. Masalan, “O`zbekistonning hamma fuqarolari qonun oldida tengdirlar.” Bu hukmda ayrim bir kishi to`g`risida hukm qilmasdan, balki O`zbekistonning hamma fuqarolari to`g`risida fikr yuritamiz. Narsa yoki hodisalar to`g`risidagi eng muhim bog`lanishlar va munosabatlar tafakkur yordami bilan ochiladi. Siz qalamni barmoqlaringiz bilan 20 sm balandda ushlab turibsiz. Barmoqlaringizni ochib yuborsangiz qalam stol ustiga to`shadi, uning taqillagani eshitiladi. Biz bu hodisalarni birin-ketin idrok qilamiz va ularni xuddi shu tartibda tasavvur qilishimiz mumkin. Lekin biz bunda hodisalarni ma`lum vaqt ichida birin - ketin sodir bo`lishini idrok qilamiz, holos. Ammo ayni vaqtda tafakkur yordami bilan bu hodisalarning bir - biriga qonuniy bog`lanishdagi chuqurroq sabablar va bundan kelib chiqadigan natijalar ochiladi.Biz hodisalarning birin - ketin o`tayotganligini qayd qilib qolavermaymiz, balki birinchi hodisa bo`lgani uchun ikkinchi hodisa ro`y berdi, undan keyingina hodisalarning har qaysisi (masalan, tovush) oldindan hodisa ro`y berganligi uchun (qalam stolga urilgani uchun) sodir bo`ladi, deb aniq qilib aytamiz va oldingi hodisaning ro`y berganligi keyingi hodisaning muqarrar keltirib chiqarganligini anglaymiz. Bu hodisalar ularning ma`lum bir vaqt ichida birin - ketin sodir bo`lganligini idrok qilganimizdan tashqari ular o`rtasida sabab - natija tariqasida bog`lanishi, ya`ni qonuniy bog`lanish bor, deb aniq qilib aytamiz. Biz shu sabab - natija tariqasidagi bog`lanishning o`zini bevosita idrok qila olmaymiz. Uni sezgi organlarimiz vositasi bilan his qilolmaymiz, (ko`rmaymiz, ushlab ko`rmaymiz, eshita olmaymiz) balki shu bog`lanish borligini idrokimizga asoslanib turib fikr qilish yo`li bilan topamiz. So`ngra ayrim hodisalardagi sabab-natija bog`lanishlari ochilganligiga asoslanib, umumiylashtirish yo`li bilan voqelikning umumiy qonuniyatlarini topib olamiz. Masalan, bir holda suvning yaxlab qolganligi haroratning pasayganligi (0 dan pastda tushib ketganligi) sabab bo`lgani aniqlangan bo`lsa va bu hodisa boshqa bir qancha hollarni ham aniqlagan bo`lsa, yana shu hollarni umumiylashtirish natijasida “harorat 0 dan past bo`lgani suv hamisha muzlaydi”, degan hukmda ifodalangan qonun topilgan. Hodisalar o`rtasidagi mavjud sabab - natija bog`lanishlarini belgilaganimiz uchun biz hozirgi paytda bizning oldimizda ro`y bermagan hodisalarning yuz berishini oldindan aytib berishimiz mumkin. Masalan: termometrda haroratning 0 dan past tushganligini ko`rishimiz bilan endi suv muzlaydi, deb oldindan ayta olamiz.
15-вариант
1. Фаолиятнинг асосий турлари тўғрисида тушунча
2. Темперамент ва тарбия муаммолари
3. Мотивациянинг шахс эҳтиёжлари билан боғлиқлиги: моддий ва маънавий эҳтиёжлар

1. Faoliyat subyektning olam bilan faol oʻzaro munosabatidir. Odam faoliyati falsafaning faoliyat falsafasi sohasida oʻrganiladi.

Faoliyat — kishilarning tashqi olamga faol munosabati shakli, insonning oʻzini oʻzi maqsadga muvofiq tarzda oʻzgartirish usuli, inson borligʻining muhim xususiyatlaridan biri. Faqat F. zamiridagina inson mohiyati namoyon boʻlishi, jamiyatning, har qanday ijtimoiy tuzilmaning mavjudligi taʼminlanishi mumkin. Inson va jamiyat ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda, F. shakllari, asosan, quyidagicha turkumlashtiriladi: moddiy F. (insonning oʻz xavfsizligi taʼminlanishi, oziqovqat, kiyimkechakka boʻlgan dastlabki ehtiyojlarining qondirilishi va mehnat qurollari orqali tashqi tabiatning oʻzgartirilishi); ijtimoiysiyosiy F. (ijtimoiy munosabatlarga, ijtimoiy hayotga taʼsir koʻrsatish); maʼnaviy F. (ilmfan, sanʼat, din, badiiy ijod va boshqa sohalardagi F.).Inson F.i shakllari, turlari, avvalo, mehnat taqsimoti, odamlar, jamiyat ehtiyojining oʻsishi jarayonida oʻzgarib, rivojlanib boradi. F. elementlarini insonlar, inson ehtiyojlari va manfaatlari, F. predmeti, motivlari, F.ning maqsadlari, amalga oshirish yoʻllari, vositalari va usullari tashkil etadi. F. muayyan yaxlit jarayon sifatida oʻzida mavjud olamni, ijtimoiy borliqni, amaliyotni oʻzgartirish va tushuntirish dasturi hamda undan kelib chiqadigan harakatlar majmuini mujassamlashtiradi.Keyingi davrlarda F. funksiyalarining murakkablashuvi, turlarining ortishi va chuqurlashishi kuzatilib, u ilmiy, amaliy, ijtimoiy ahamiyatga molik masalaga aylandi. Shu bois, F. bir qancha fanlar: psixologiya, sotsiologiya, siyosatshunoslik, ekologiya, iqtisodiy nazariya, huquqshunoslik, xususan, falsafaning ham maxsus tadqiqot obʼyekti sanaladi.
2.Характер – шахс индивидуал хусусияти сифатида.Ҳар бир одам ҳар қандай бошқа одамдан ўзининг. индивидуал-психолагик хусусияти билан ажралиб турали Бу ерда гап характер ҳақида боради. «Характер» сўзи айнан таржима қилинганда грекчалан «тамға» деган маънони англатади. Лекин ҳар қандай индивидуал хусусиятлар ҳам характер бўла олмайди. Масалан, кўриш ва эшитишнинг ўткирлиги, тез эсда олиб қолиш бу характер эмас.Темпераментал хусусиятлар. Теварак-атрофимиздаги ҳаёт фактлари ва ҳодисаларга бир хил одамлар тез ва енгиллик билан, бир хиллари шошмасдан ва қийинчилик билан, бошқалари эса суст ва бефарқ бўладилар, яна бир хиллари кескин ва ғайратли, айримлари эса бир хил маромда ва мулоҳазали бўладилар.Xolerik temperament – hissiyotning tez va kuchli qo’zg’aluvchanligi, barqaror bo’lishi bilan farq qiladi. Xolerik temperamentli kishilarning hissiyotlari ularning imo-ishoralarida, mimikalarida, harakatlari va nutqlarida yaqqol ko’rinib turadi. Xoleriklar qizg’inlik va tajanglikka moyil bo’ladilar. Bunday temperamentli kishilar chaqqon, umuman harakatchan, serg’ayrat va har doim urinuvchan bo’ladilar.Sangvinik temperament– hissiyotning tez, kuchli qo’zg’aluvchanligi, lekin beqaror bo’lishi bilan farq qiladi. Sang­vinik temperamentli kishilarning kayfiyati tez-tez o’zgarib, bir kayfiyat o’ziga teskari bo’lgan ikkinchi bir kayfiyat bilan tez almashib turmog’i mumkin. Sangviniklardagi psi­xik jarayonlar, xoleriklardagi singari, tez o’tadi. Melanxolik temperament – hissiyotning sekin, lekin kuchli qo’zg’aluvchanligi va barqaror bo’lishi bilan farq qiladi. Melanxoliklar barqaror, davomli bir kayfiyatga mo­yil bo’ladilar, lekin hissiyotlarining tashqi ifodasi juda zaif bo’ladi. Melanxolik temperamentli odamlar sustkash bo’ladilar. Melanxolik temperamentli odam ishga birdan kirishmasligi mumkin, lekin bir kirishsa, boshlagan ishni oxiriga yetkazmay qo’ymaydi Flegmatik temperament – hissiyotning juda sekin, kuchsiz qo’zg’alishi va uzoq davom etmasligi bilan farq qiladi. Flegmatik temperamentli kishilar hissiyotlarining tashqi ifodasi kuchsiz bo’ladi. Bu hil temperamentli odam­larni xursand qilish, xafa qilish yoki g’azablantirish ancha qiyin.
3. Motiv (psixologiyada) — inson faoliyatida muayyan maqsadni bajarishga sabab boʻluvchi omil, vaj. M. shaxsni harakatga va faoliyatga undovchi, ehtiyojning yuksak shakli sifatida paydo boʻluvchi ichki turtki hisoblanadi. Ehtiyoj va instinkt, mayl va hissiyot, ideal va boshqa M.lar jumlasiga kiradi. Hozirgi zamon psixologiyasida M. atamasi subʼyektni faollashtiruvchi turli hodisa va holatlarni ifodalash uchun qoʻllanadi. Xatti-harakat va faoliyat M.larining majmuasi motivatsiya deyiladi. M. ehtiyoj negizida vujudga keladi va shakllanadi. Ehtiyojning barqarorlashuvi motivatsiyaning samarali shakllanishini taʼminlaydi. Harakat faoliyatning tarkibi boʻlganligi tufayli u faoliyatning maqsadi va M.i orqali boshqariladi. Baʼzan "M." tu-shunchasini "emotsiya", "maqsad", "ustanovka" atamalari bilan almashtirish hollari uchraydi. Goho turtki, qoʻzgʻovchi, undovchi tushunchalari bilan aynanlashtiriladi. Ehtiyojlar — organizm, inson shaxsi, ijtimoiy guruh, umuman jamiyatning hayot faoliyatini saqlab turish uchun zarur boʻlgan narsalarga talab, muhtojlik. Tarixan E. oʻsib boradi, ular xilmaxil, oʻzgaruvchan, tuzilmaviy oʻzgarishlarga uchrab turadi. E. tizimida iqtisodiy ehtiyojlar asosiy oʻrinda turadi. Ularga birinchi navbatda, moddiyashyoviy E. (moddiy va maʼnaviy) — oziq-ovqat mahsulotlariga, kiyimkechak, axborot vositalari (gazeta, kitob va boshqalar)ga E., shuningdek, iqtisodiy E. tuzilmasida oliy oʻrinda turadigan mehnat qilish, taʼlim olish, sogʻliqni saqlash E.i kiradi.
16-variant.
1Temperament haqida umumiy tushuncha.
2Qobiliyat va undagi orttirilgan va tug’ma xususiyatlar .
2Reklama psixologik tadqiqotlar ob’ekti sifatida .
1Organizmning holati asosan “ Sharbatlar “ning , ya’ni , organizmda mavjud suyuqliklarning (qon, limfa , o’t ) miqdoriy nisbatiga bog’liqdir , deb hisoblagan . Bu sharbatlarning aralashtirilganligi grekchasiga “Krasis” ya’ni “go’zal” so’zi bn atalgan . Bir necha asrdan so’ng buni vrachlar lotincha Temperamentum so’zi bn atashgan . Bu “qismlarning tegishli nisbati degan ma’noni anglatadi” .
Abu Ali ibn Sino temperamentga psixologik tushuntirish bergan . Ibn Sino ta’limoti Gipokrat ta’limotiga asoslangan , uning fikricha temperament bir-biriga qarama-qarshi sifatlar munosabatida yuzaga keladigan hususiyatdir .
Ulardan birining ustuvorligi temperament turini yuzaga keltirib, bunda organizmdagi 4 ta suyuqlikdan biri ustuvor bo’ladi. Ibn Sino fikrlari temperament haqidagi ta’limot tarixida o’zoga xos ahamiyatga ega . Temperament-
Inson psixikasining individual jihatdan o’ziga xos , shaxs faoliyati va hulqining dinamik , tomonlarini xarakterlovchi xususiyatlar majmuidir . Temperamentning 4 ta tipi mavjud : Flegmatik(kuchli , irodali, bosiq), Meloxonik(ojiz, irodasiz), Sangvinik(kuchli , irodali harakatchan ), Xolerik(kuchli , irodali) . Temperamentning fiziologik asosini nerv sistemasining xususiyatlari tashkil etadi: Kuchli , Sabrli bo’lish , Harakatchanlik . Insonlar 4 xil temperament tipiga bo’linadi yuqorida keltirilganidek .
2Qobiliyat insonning individual xususiyati , insonning biror faoliyatga bo’lgan yaroqliligi , ushbu faoliyat bn muvoffaqiyaatli shug’ullanishdir. Qobiliyatlar- shaxsning ma’lum faoliyatidagi muvoffaqiyatlarni , osonlik bn biron faoliyatini egallay olishni ta’minlaydigan yakka psixologik xususiyatlaridir . Qobiliyat har bir kishida har hil xil boladi . Har bir kishida tug’ma layoqat nishonlari bor, kelgusidagi qobiliyatni rivojlantirishga bo’lgan moyillik aynan hunga bog’liqdir. Biror faoliyatning orginal vas mustaqil tarzada bajarilishini taqazo qiladigan qobiliyatlar – talent deb ataladi . Talantlilikni yuqori bosqichi geniallik deb ataladi . Ijtimoiy hayotda , fan, adabiyot , san’at va shu kabi sohalarda prinsipial ravishda yangi bo’lgan biror narsa yaratgan kishilar geniylar hisoblanadi. Qobiliyat 3 bosqichga bo’linadi : Iste’dod- qobiliyatlar un zarur bo;lgan tug’ma yoki orttirilgan zexn , layoqatlar yig’indisi; Talant- qobiliyatlarni yuqori rivojlanish darajasi, faoliyatni mustaqilligi, orginalligi; Geniallik-shaxsni eng yuksak darajadagi ijodiyot bn o’zini namoyon qilish xodisasi.
3Reklama va u bilan bog'liq jarayonlar hayotimizga tez kirib bordi. Lekin reklama mahsulotlarini iste'mol qilishdan tortib, unga ishonish, reklama qilinayotgan mahsulotni sotib olishgacha bo'lgan jarayonlar shunchalik ko'p psixologik qonuniyatlarga bo'ysunadiki, ularni bilish va faoliyatda hisobga olish bevosita ish samaradorligini ta'minlaydi. Lekin odamlar orasida uni qabul qilish va idrok etish borasida turlicha munosabat va kayfiyatlar bo‘lishi ham tabiiy. Televizorda qiziqarli film yoki serial tomosha qilayotganingizda, birdan choy yoki dori-darmonning uzun reklamasi chiqadi. Yoki jahon chempionati finalining hal qiluvchi maqsadi o‘rniga shampun, kir yuvish kukuni reklamasining uzatilishi inson ruhiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Shunga qaramay, XXI asr odami reklamani ma’lum ma’noda o‘rgangan va endi gap reklama qilinayotgan mahsulotning pertseptiv xususiyatlarini bilib, qaysi toifadagi odamlarga, qachon va qay darajada ta’sir qilishini aniqlash masalasidir. Shuni ta'kidlash kerakki, reklama psixologik faoliyat yo'nalishi sifatida fanda o'z o'rnini topadi. Olimlar ham uning asl ma'nosi va mohiyati haqida tasavvurga ega. Masalan, reklama so‘zining lug‘aviy ma’nosi va kelib chiqish tarixiga nazar tashlasak, uning atamasi lotincha “reklamere” so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, “qichqiriq”, “baqir” degan ma’noni bildiradi. Zamonaviy so'z bilan aytganda, reklama - bu mahsulot haqida tarqatiladigan aniq ma'lumot. 1839-yilda Lui Daugher tomonidan fotografiyaga asos solingani reklamaning rivojlanishidagi muhim bosqich bo‘ldi. 1920 yilda AQShning Pitsburg shahrida birinchi eshittirish va 1941 yilda birinchi teleko'rsatuv reklama va televideniyeda misli ko'rilmagan rivojlanishga olib keldi. Yigirmanchi asrning oxirgi choragida global kompyuter tarmog'i an'anaviy reklama vositalari - matbuot, radio, televideniega qo'shildi. Ilmiy manbalarda reklama quyidagi besh tamoyilga asoslanishi qayd etilgan: a) marketing; (b) kommunikativ; (c) ta'lim;
17-вариант
1. Шахснинг касбий фаолиятида темпераментнинг роли
2.Хулқ-атворнинг психофизиологик асоси Нерв тизими
3.Тадбиркорлик психологияси тўғрисида тушунча
1. Temperament – bu inson faoliyati va hulq-atvorining dinamik va emotsional holatini xarakterlovchi shaxs individual xususiyatlarining yig‘indi. SHunday qilib, temperament ikki tarkibiy qism – faollik va hissiyotlilikka ega. Hulq-atvorning faolligi harakatchanlik, intiluvchanlik, tezlik, yoki, aksincha, sustlik va harakatsizlik darajasini xarakterlaydi. O‘z navbatda emotsionallik belgi (ijobiy va salbiy) modallik (shodlik, qayg‘u, qo‘rqinch, g‘azab va boshqalar)ni aniqlagan holda emotsional jarayonlar kechishini xarakterlaydi. Temperament tiplarini turmush psixologiyasi nuqtai nazaridan shunday xarakterlash mumkin: xolerik – tez, ba’zida, hatto, juda keskin, nutqda, mimika va imo-ishoralarda yaqqol ifodalanadigan kuchli tezda alangalanadigan hislarga ega, jadal emotsional ta’sirlanishga moyil odam; sangvinik – tez, harakatchan, barcha taassurotlarga emotsional javob beruvchi odam, uning hislari bevosita tashqi xulq-atvorida ifodalanadi, lekin ular kuchli emas, va bir-birini oson almashtiradi; melanxolik – emotsional kechinmalar xilma-xilligining uncha katta emasligi, lekin katta kuchga va davomiylikka egaligi bilan farq qiluvchi inson, u barchasiga ham munosabat bildirmaydi, agar bildirgudek bo‘lsa ham chuqur o‘ylaydi, o‘z hislarini u darajada namoyon qilmaydi; flegmatik – sust, mutanosib va xotirjam odam, uning emotsional ta’sirlanishi oson emas, va o‘zidan chiqarish qiyin, hislari tashqaridan deyarli namoyon bo‘lmaydi. Temperament xususiyatlarining o`ziga xos yig`indisi inson faoliyati munosabatlari va bilish jarayonlarida faoliyatning individual uslubi sifatida namoyon bo`ladi. U faoliyatning temperament bilan bog`liq dinamik tomonlarini ifodalaydi.Faoliyatning individual uslubi faqat temperamentga ega emas, balki boshqa sabablarga shaxsiy tajriba jarayonida hosil bo`lgan ko`nikma va malakalarga ham bog`liqdir. Faoliyatning individual uslubini inson organizmini tug`ma xususiyatlari va asab tizimi tiplarining faoliyat sharoitlariga moslanishi deb qarash mumkin. Bunday moslanish kam kuch sarflab ko`proq natijaga erishish imkonini berishi kerak. Faoliyatning individual uslubining asosini asab tizimi xususiyatlari yig`indisi tashqil etadi. Faoliyatning individual uslubiga kiruvchi 2 xil xususiyatlar mavjud:1. Asab tizimi individual xususiyatlari nuqsonlarining o`rnini tuldiruvchi tajriba jarayonida shakllangan xususiyatlar.2. Insonda mavjud layoqat va qobiliyatlardan maksimal darajada foydalanish imkonini beruvchi xususiyatlar.
2. Har bir insonning ko’rinishi turlicha: uning ovozi, tili turlicha, insonlarni bir-biridan farq qiladigan shaxsiy xususiyatlari, qiziqishlari, madaniy va oilaviy sharoitlari mavjud.Shuningdek, biz bir daraxtning barglarimiz. Bizning insoniy oilamiz nafaqat bizni ajratgan va qonga singib ketgan umumiy biologik meros, bundan tashqari umumiy xulq-atvorlari hamdir. Bizning miyamizni arxitekturasi dunyoni his qilishga, tilni rivojlantirishimizga va bir xil mexanizmlar orqali ochlikni his qilishga yordam beradi. Biz Arktikadami yoki tropik iqlimda yashashimizdan qat'i nazar, biz nordondan shirin mazani afzal ko’ramiz. Biz ranglar spektrini o’xshash ranglarga ajratamiz. Va biz zurriyotlarini yaratish va himoya qilish kerakligini his qilamiz.Bizning qarindoshligimiz bizning ijtimoiy xulq-atvorimizda paydo bo'ladi. Vongmi, Nikomomi, Smitmi, yoki Gonzalesmi, biz tahminan sakkiz oylik bo’lganimizdan so’ng notanishlardan qo'rqishni boshladik va kattalar kabi, biz munosabat va o’xshashligiga ko’ra kishilarni afzal ko’ramiz. Sayyoramizning turli burchaklaridan bo’lishimizdan qat’iy nazar, biz boshqalarni kulganini va xo'mrayishini qanday o'qishni bilamiz. Bir jamoaning a'zolari sifatida, biz , ahloq qoidalariga amal qilamiz, qo’lab- quvvatlaymiz, jinoyatlarni jazolash maqomining ierarxiyasini tashkillashtirdik va bolaning o'limidan xafa bo’lishda bir xilmiz. Tashqi kosmosdan, bir mehmon joyda tomchi va raqs va xursandchilik, qo'shiq va ibodat, sport va o'yin o'ynab, kulib va ​​yig'lab, oilalarda yashayotgan va guruhlar tashkil insonlarni topish mumkin. birga qaralganda, bunday universal xulq bizning inson tabiatini belgilaydi.Evolyutsionist-psixologlar Ch.Darvin ta’limoti va xulq-atvor o’rtasidagi aloqadorlikni tadqiq qilish natijasida shuni aniqlashdiki, bizning universal shaxsiy xususiyatlarimizni bizning individual farqlarimiz bixevioral genetika (xulq-atvor genetikasi) tadqiqot predmeti ekanini tushuntirishga harakat qilishdi. Darvin tomonidan ishlab chiqilgan nazariya jonli tabiatni tushunishga bo’lgan insoniyatning eng buyuk kashfiyotlaridan biri bo’ldi. Darvin birinchi bo’lib organizmlarning evolutsion o’zgarishini haqiqat ekanligini isbotlab berdi. Uning nazariyasida atrof-muhit va organizmlar o’rtasidagi o’zaro munosabat o’z xarakteriga ega. Darvin atrof-muhitning oo’zgarishi organizmlar o’zgarishiga turtki bo’lishini aytib o’tgan, ammo boshqa tomondan o’zgarishlar aynan organizmlarda kuzatilgan va organizmlarning divergent evolutsiyasi ularning yashash muhitini ham o’zgartirgan. Tabiiy saralash va yashash uchun kurashni o’rganish organizmlarning o’rtasidagi munosabat , atrof-muhit ta’siri va shuningdek organizmlarning avtonom birlik sifatida qarama qarshi muhitda rivojlanishi o’rganiladi. Zamonaviy evolutsiya nazariyasi Darvin nazariyasi asosida yaratilgan. Shu bois, Darvin nazariyasi evolutsiya jarayonidagi organik dunyoning tuzilish borasidagi muhim savollarga mantiqiy va isbotlar bilan javob bera oladi deb aytishimiz mumkin.Genetika xulq-atvorini quyidagicha o’rganib chiqishdi:Egizaklarni tadqiq etish. Egizaklarning bir va har xil otalangan tuxum hujayradan paydo bo’lganligi bir necha metodlar orqali aniqlanadi. Odatda bir tuxum hujayradan rivojlangan egizaklar tashqi qiyofasi, salomatligi, xatti-harakati, jinsi bilan o’xshash bo’ladi. Ulardagi o’xshashlik ularning vujudga keltirishda rol o’ynagan blastomeradagi xromosomalar, genlarning o’xshashligi bilan izohlanadi.Ikki xil tuxum hujayradan hosil bo’lgan egizak ona qornida bir vaqt bir xil sharoitda taraqqiy qilsalar ham, ulardagi xromosomalar genlar tafovut qilganlari sababli ularning tashqi qiyofalari, belgi xossalari bir-biridan farq qiladi.
3. Ideal tadbirkor bir qator fazilatlarni o'z ichiga oladi: Natijalarga e'tibor qarating. Jarayonga e'tibor qaratgan odamlar hech qachon tadbirkorlikda muvaffaqiyatga erisha olmaydi. 2. Fikrlashning moslashuvchanligi, moslashish qobiliyati. Bozordagi vaziyat doimo o'zgarib turadi. G'oliblar - yangi sharoitlarga tezda moslashishga muvaffaq bo'lganlar. 3. O'rganish, rivojlanishga intilish. XXI asr deyarli barcha sohalarda yuqori raqobat davri. Uzoq vaqt davomida yuqori pog'onada qolish uchun siz doimiy ravishda yangi biznes farazlari va g'oyalarini o'rganishingiz, qurishingiz va amalga oshirishingiz kerak. 4. Mantiq va strategik fikrlash qobiliyati. Biznes egasi vaziyatni bir butun sifatida ko'rishi, strategiyalar tuzishi va taktikani tanlashi, shuningdek ularni o'z vaqtida to'g'rilashi kerak. Bunda malakali mutaxassislar yordam berishi mumkin, ammo yakuniy qaror har doim kompaniya asoschisida. 5. Etakchilik va vakolat berish qobiliyati. Ishbilarmon hamma narsani o'zi qo'lga kiritsa, undan yaxshi narsa chiqmaydi. Ishonchli odamlarni topish, ular uchun vazifalarni malakali belgilash va jarayonga aralashmasdan natijani nazorat qilish, agar siz muvaffaqiyatli tadbirkor bo'lishni istasangiz, o'zlashtirishingiz kerak bo'lgan mahoratdir. Tadbirkorlik psixologiyasi va uning xususiyatlari - bu erkin suzishga kirishda e'tibordan chetda bo'lmaydi. Ba'zilar ish tabiatining o'zgarishidan og'riqsiz omon qolishga muvaffaq bo'lishadi, boshqalari o'z ustida qattiq ishlashlari va psixologlardan yordam so'rashlari kerak. Ikkalamiz ham normal, chunki biz hammamiz boshqachamiz. Tadbirkorlik va biznes psixologiyasi inson bo‘lish bosqichida “ona suti bilan” olgan narsa bo‘lmasa, ba’zi lahzalar qiyinchilik tug‘dirsa ajab emas. Haftada 5 kun 8 soatdan “amaki uchun” ishlash uchun tadbirkorlik va boshqaruv psixologiyasi kerak emas. Ammo agar siz o'zingizning yo'lingizdan borishga qaror qilsangiz, to'siqlarni, shu jumladan o'zingizda yashiringanlarni engib o'tishga tayyor bo'ling. Va biz bilan muvaffaqiyatga erishing! Agar siz tadbirkorlikka qiziqsangiz, unda siz o'z iqtidoringiz va kuchli tomonlaringizdan foydalanib, o'z biznesingizdan daromad olishni boshlaysiz! Tadbirkorlik fikrlash - bu aniq, o'lchanadigan natijaga, ya'ni daromadni oshirishga qaratilgan fikrlash usuli. Bu tadbirkor har qanday holatda ham “o‘ljaga tushish”ga intilishi kerak degani emas. Tadbirkorlarning psixologiyasi odamlarga o'z muammolarini hal qilishda yordam berishga va buning uchun munosib mukofot olishga asoslangan. Bu, ular hozir aytganidek, halol va ekologik toza..

18-вариант

1. Психологияда шахс ва жамият ўзаро муносабатларини ўрганишнинг долзарблиги
2. Тафаккур турлари тўғрисида тушунча
3. Хаёл, унинг асосий турлари ва жараёнлари ҳақида тушунча
Javoblar:
1-savol. Shaxs va jamiyat oʻrtasidagi munosabatlarni psixologiyaning ijtimoiy psixologiya boʻlimida oʻrganiladi.
Ижтимоий психология – одамларнинг ижтимоий гуруҳларга бирлашишини, шахснинг гуруҳий фаолияти ва хулқ-атворини, ижтимоий психологик қонуниятлар, ҳолатлар, ҳодисалар ва ижтимоий установкаларни ўрганадиган соҳа.
Демак, ҳар бир шахснинг жамиятда яшаши, унинг ижтимоий нормаларига риоя қилган ҳолда ўзига ўхшаш шахслар билан ўрнатадиган мураккаб ўзаро муносабатлари ва уларнинг таъсирида ҳосил бўладиган ҳодисаларнинг психологик табиатини ва қонуниятларини тушунтириб бериш – ижтимоий психологиянинг асосий вазифасидир. Шу каби умумий таърифлардан яна бири - ижтимоий психология турли ижтимоий вазиятларда рўй берадиган ижтимоий мулоқотнинг мураккаб шакл ва механизмларини ўрганувчи фандир.
Endi, shaxs va jamiyat oʻrtasidagi munosabatlarni oʻrganish nima uchun zarur degan savolga, munosabatlarga kirishish vositasi boʻlgan muloqotning oʻzidan ham javob olish mumkin:
Мулоқот - фақат инсонларга хос бўлган жараёндир. Кишиларда фаолият жараёнида бир-бирларига ниманидир айтиш истаги туғилади. Мулоқот - одамлар ўртасида биргаликдаги фаолият эҳтиёжларидан келиб чиқадиган боғланишлар ривожланишининг кўп қиррали жараёнидир
Шахслараро муносабатларда юзага келадиган уч хил вазифалар ва мураккаб жараён тузилмасини Г.М.Андреева “Ижтимоий психология” китобида ушбу тузилишини таклиф этади:
1. Мулоқотнинг коммуникатив томони, яъни ўзаро муносабат ёки мулоқотга киришувчиларнинг ўртасида маълумотлар алмашинуви жараёни сифатида;
2. Мулоқотнинг интерактив томони, яъни мулоқотга киришувчиларнинг хулқ атворларига таъсир жараёни сифатида;
3. Мулоқотнинг перцептив томони, яъни мулоқотга киришувчиларнинг бир бирларини идрок этишлари ва тушунчалари билан боғлиқ жараён сифатида.
2-savol. Тафаккур - инсон омилини билиш обектлари хисобланмиш нарса ва ходисалар Тафаккур қилишимизни таъ-минловчи орган - бу бизнинг миямиздир.ўртасида мураккаб хар томонлама алоқаларнинг бўлишини таъ-минловчи умулашган ва мавҳумлашган акс эттириш шакладир. Тафаккур қилишимизни таъ-минловчи орган - бу бизнинг миямиздир.
Тафаккур - инсон онгининг билиш объектлари ҳисобланмиш нарса ва ҳодисалар ўртасида мураккаб, ҳар томонлама алоқаларнинг бўлишини таъминловчи умумлашган ва мавҳумлашган акс эттириш шаклидир. Тафаккур муаммолари узоқ вақтгача ўзининг мураккаблиги билан психологлар назаридан четда бўлган, у асосан файласуфлар ва мантиқшунослар фикр юритадиган масала ҳисобланган.
TAFAKKUR TTURLARI:
-Кўргазмали-ҳаракат тафаккури. Бола туғилишидан тортиб, то унинг боғча ёшигача давр амалий фаолиятда кўргазмали-ҳаракат тафаккур ўсишининг асосий даври ҳисобланади. Мазкур ёшдаги инсон ана шу амалий фаолият жараёнида ақлий ҳаракатларни амалга ошириб, амалий билимларни ўзлаштиради, натижада кўргазмали-ҳаракат тафаккури ўсиб боради.
-Кўргазмали-образли тафаккур. Тафаккурнинг мазкур кўриниши 4-7 ёшгача бўлган болаларда намоён бўлиб, боғча ёшидаги болаларда кўргазмали-ҳаракат тафаккурининг амалий элемент-лари кўргазмали-образли тафаккур босқичига ўтгандан сўнг ҳам сақланиб қолади, лекин у ўзининг етакчи ролини йўқота бошлайди.
-Мантиқий тафаккур - бу мавҳум тафаккур бўлиб, сўзлар, сўзда ифодаланган билим, ғоя ва тушунчаларга таянган холда бевосита идрокимиз доирасида бўлмаган нарсалар юзасидан чиқарган хукмларимиз, мулоҳазаларимиз бу тафаккурга мисол бўла олади. Масалан, олам, унинг ноёб ва мураккаб ҳодисаларини фалсафий ўрганиш фақат мавхум, абстракт тафаккур ёрдамида мумкин бўлади.

3-savol. Психологияда хаёл тафаккур сингари билиш жараёнларидан бири ҳисобланиб, у инсоний ички ва ташқи хусусиятли ва изланишли фаолиятида, муайян даражага эга бўлган муаммоли вазиятнинг вужудга келиши ва унинг ҳал қилинишида иштирок этади.

Жаҳон психологиясида хаёл инсоннинг ижодий фаолиятининг таркибий қисми сифатида талқин қилинади, у тизимий хусусиятли хатти-ҳаракатнинг оралиқ ва якуний маҳсуллари орқали акс этади, муаммоли вазиятда ноаниқлик, номаълумлик аломатлари вужудга келса, у ҳолда фаолият режасини қайта кўриб чиқишни таъминлайди.
Хаёл билиш жараёнлари билан узвий алоқада ҳукм суради, уларни акс эттириш имкониятининг тўлароқ рўёбга чиқишига ёрдам беради. Айниқса, у тафаккур билан бсвосита алоқада бўлади, худди шу боисдан уларнинг ҳар иккаласи ҳам башорат қилиш, олдиндан пайқаш, сезиш, истиқбол режасини тузиш имкониятига эга.
Инсон қуйидаги холатларда яққол тасаввурдан йироқ бўлган хаёлот оламига кириб бориши мумкин:
1)инсон ҳеч қандай йўл билан ҳал қилиб бўлмайдиган масалалар, муаммолар искан-жасидан беркиниш мақсадида;
2) турмушнинг оғир шароитларидан, заҳ-матларидан ҳимояланиш ниятида;
3)шахсий нуқсонларнинг таъқи-бидан;
4) ушалган армондан;
5) патологик ҳолатга учраганда;
6) алкоголизм, наркомания ва бошқа вазиятларда.

.
19-variant

1)Diqqat ko’lami, Diqqat taqsimlanishi.
1)Diqqatning ko’lami, xajmi uning taqsimlanish xususiyati bilan belgilanib, ayni bir
vaqtning o’zida aniq-ravshan idrok etiladigan obyektlar soni bilan tavsiflanadi. Diqqatning
obyektlari o’rtasida kanchalik yaqin bog’lanishlar mavjud bo’lsa, uning xajmi shunchalik keng
bo’ladi va aksincha.
Diqqatning taqsimlanishi - ikki va undan ortiq faoliyat turlarining ayni bir vaqtning
o’zida muvaffaqiyatli bajarish imkoniyati bilan bog’lik xususiyatidir. Diqqatning taqsimlanishi
murakkab faoliyat jarayonini amalga oshirishda alohida axamiyatga ega.
3 Xayol jarayonlarining fiziologik asoslari
Xayol jarayonlarining, shu jumladan fantaziya obrazlarining vujudga kelishi inson miyasi faoliyatining mashsuli shisoblanib,
bosh miya katta yarim sharlari po’stloq qismining funksiyasi orqali amalga oshadi. Xotira bilan xayolning fiziologik asoslari,
mexanizmlari o’rtasida muayyan darajada o’xshashlik va ba'zi tafovutlar mavjudligini ta'kidlab o’tish joiz.
Xotiraning fiziologik asosi muvaqqat nerv boqlanishlarining o’zaro birikuvi shamda faollashuvi
(qayta jonlanishi, tormozlanishi)dan iborat bo’lsa, xayol jarayonida inson ontogenezida yuzaga keltirilgan boqlanishlar
tizimi buzilishi (emirilishi) oqibatida yangi tizim shosil qilinadi.
Favquloddagi bunday sholat (birlashishi, yangi tizim) ma'lum eshtiyoj yoki birorta tasodifiy taassurot (tashqi ta'sir)
orqali miya po’stida kuchli qo’zqolish o’choqining shosil bo’lishi tufayli vujudga kelishi mumkin. Xuddi shu boisdan xayol
surayotgan shaxsda nerv shujayralarining gurushlari o’zaro yangitdan (qaytatdan) boqlanishi, shuning uchun fantaziya
obrazlariga xos yangilik va o’xshashlik alomatlari mazkur yangicha boqlanishga bo’ysunadi.
Shunday qilib, xayol miya katta yarim sharlari po’stining funksiyasi shisoblanishiga qaramasdan, uning fiziologik
mexanizmlari miyaning boshqa qismlari bilan boqliq ekanligi tog’risida faraz qilishga imkon tuqdiradi. Miyaning mana
shunday chuqurroq qismlari gipotalam-limbik (yunoncha xypotxalamus anglatadi va yuksak markazlar majmuasidan iborat
bo’lib, shar xil funksiyalar moslashuvini ta'minlab turadi; lotincha limbus chegara, chet, shoshiya degan ma'noni
bildiradi; yunoncha txalamus tepalik degani tizimi fantaziya obrazlarining shakllanishi bilan ularni faoliyat
jarayonlariga qo’shilishda miya yarim sharlari po’sti bilan birga qatnashadi. Tizimning po’stloq bilan po’stloqosti
qismlari boqlanishi tufayli gipotalamus miya stvolining yarim sharlar bilan tutashuvida "limb" (chegara) shosil qiladi.
Inson miyasi fantaziya obrazlariga shamda organizmning periferik (chet) qismlariga boshqaruvchanlik ta'sirini o’tkazib,
ularning faoliyatini o’zgartirib turadi. Shaxs asabiylashganida biror narsa shaqida qattiq o’ylasa, albatta tana a'zolarida
ko’zga tashlanadigan o’zgarishlar sodir bo’lishi mumkin. Yuzaga kelgan bunday alomatlar (belgilar, izlar)
"stigmat"lar deb nomlanadi (yunoncha stigma doq yoki chandiq degan ma'noni anglatadi).

Qadimgi xalq afsonlari, rivoyatlariga qaraganda inson qattiq jismoniy kaltaklangan davrini eslasa, go’yoki o’sha

azobning izlari favquloddagi paytda yuzaga kelishi ta'kidlanadi. qo’rqinch sholat tog’risida xayol obrazlari yaratilsa,
odamga uchuq chiqishi, lablari yorilganday shis etishi voqeliklari uchrab turadi. Masalan, chekish va ichishni mutloq
tashlagan shaxs papiros yoki spirt ichimligi tog’risida o’ylasa, uning oqiz bo’shliqida tamaki ta'mi, aroqning achchiqligi
paydo bo’lishi mumkin. Inson juda suvga tashna bo’lsa yoki ochlik azobi qiynasa, ular tog’risida o’ylasa, "shirin qoniqish"
"lazzatlanish" shislari vujudga keladi. Psixologiyada qo’rqinch sholati tog’risida muayyan materiallar to’plangan va
tashlil qilingan. qo’rqinch yunoncha pxobos "fobiya" deb nomlanadi. Fobiya muayyan sharoitlar va vaziyatlarda shaxsda
vujudga keladigan kuchli asosga ega bo’lmagan qo’rqinch va tashvishlanishdan iborat, inson tomonidan yengish imkoniyat
yo’q muttasil psixopatologik sholati. Mazkur patologik sholatning ba'zi birlariga tushuncha berishga sharakat qilamiz:
1)agarafobiya-shaxsning gavjum maydonlardan, shosh ko’chalardan o’tishiga qo’rqishi; 2) kaustrofobiya-insonning
eshigini quluflab yolqiz o’tirishidan qo’rqishi; 3) monofobiya- shaxsning yakka-yu yolqiz, shech kimsiz qolishdan
qo’rqishi; 4) atropofobiya- insonning ko’pchilik davrasidan, shaloyiqdan qo’rqishi; 5) nazofobiya-odamning kasal
bo’lib qolishdan qo’rqishi; 6) eyrotrofobiya- shaxsning ko’pchilik davrasida izza bo’lishdan, o’zini yo’qotib qo’yishdan
qo’rqishi; 7) didaktogen-o’quvchi yoki talabaning o’qituvchidan qo’rqishi; 8) yatrogen-bemorning shifokordan qo’rqishi
va shokazo.
Xayolning organik jarayonlari bilan uzviy boqliqligi shaqidagi ma'lumotlar yana ideomotor (yunoncha idea-tushuncha, tasavvur,
lotincha motor sharakatlantiruvchi degan ma'noni bildiradi) aktlar (sharakatlar)da mujassamlashgan bo’ladi. Inson u yoki bu
sharakatni tasavvur qilish bilanoq xuddi shu narsaning tabiiy ravishda bajarilishi boshlanadi. Masalan, shaxs qaysidir ashulani
dildan o’tkazsa, uning xirgoyisi amalga oshiriladi yoki rubob tog’risida tasavvur qilinsa, undagi barmoq sharakati tasadifiy
ijroga kirishadi va boshqalar.
20-вариант
1. Сезгилар ҳақида умумий тушунча
2. Психология тармоқлари
3. Мотив тушунчаси. Муваффақиятга эришишда мақсадни англаш
Javoblar:
Sezgi boshqa jarayonlarga nisbatan oddiy jarayon bo`lib, bu jarayonning mohiyati moddiy qo`zg`atuvchilarning tegishli retseptorlariga ta`sir etish yo`li bilan moddiy dunyodagi narsa va hodisalarning ayrim xossalari va organizm ichki holatini aks ettirishdan iborat. Sezgilar materiyaning sezgi a`zolarimizga ta`siri natijasidir. Sezgi a`zolari axborotlarni qabul qilib, tanlab, to`plab har bir sekundda bepoyon informatsiyalar oqimini qabul qilib va qayta ishlab miyaga etkazib beradi. Natijada tevarak - atrofdagi taqi olamning va organizm o`z ichki holatining adekvat “mos” aks ettirishi hosil bo`ladi. Sezgi a`zolari taqi olamning inson ongiga olib kiradigan birdan bir yo`llaridan iboratdir. Agar odam sezgi a`zolaridan mahrum bo`lib qolsa, u paytda u atrofda nima bo`layotganini bila olmas, ovqatlanish uchun o`ziga ozuqa topa olmas edi. Mashhur rus vrachi S.P.Botkin yolgiz bitta ko`zi va qo`lining uncha katta bo`lmagan qismida tuyish sezgisidan tashqari hamma sezgilardan mahrum bo`lgan kasal haqidagi noyob bir hodisani tasvirlab bergan, bemor ko`zlarini yumgan paytda uning qo`liga hech kim tegmasa, u uxlab qolgan. Sezgilar haqidagi ta`limotga ko`ra, narsalar va ularning xususiyatlari birlamchi bo`lib, sezgilar esa materiyaning sezgi a`zolariga ta`siri natijasidir. Sezgilar olam qanday mavjud bo`lsa, o`shandayligicha aks ettiradi. Sezgilar haqiqiyligining mezoni amaliyot, sub`ektning faoliyatidir. Sezgilar bilishning asosiy manbaidir.
2. Hozirgi zamon psixologiya fani amaliyotning turli sohalari bilan bog‘langan, g‘oyat tarmoq-lanib ketgan fanlar tizimidan iborat. Psixologiya fanining barcha sohalarini quyidagi asoslar bo‘yicha klassifikatsiya qilish mumkin:konkret faoliyatning psixologik tomoni;taraqqiyotning psixologik tomoni;insonning (taraqqiyot va faoliyat sub‘ekti sifatida) jamiyatga bo‘lgan munosabatning psixologik tomoni. Konkret faoliyatning psixologik tomoni bo‘yicha psixologiya fanining bir qator sohalarini ajratib ko‘rsatish mumkin.