1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
175 
uning tarkibida kichik oila, uning ichida esa avlod va avlod tarkibida virus turlari 
keltirilgan. Masalan, viruslar olamiga kiruvchi adenoviruslarni oilasi va uni 
tarkibida mastodenovirus avlodi keltirilgan. Ularni xo‘jayin organizmi bo‘lib 
sutemizuvchilar (odamlar) keltirilgan. Ikkinchi avlodi aviadenovirus bo‘lib ularni 
ho‘jayin organizmi qushlardir. Keyingi misol chechak (Poxviridae) virusi oilasi 
va uni tarkibidagi Chordopoxvirinae kichik oilaga kiradi va hokazo boshqa 
viruslarni klassifikatsiyadagi o‘rinlari keltirilgan (12-jadval).
Virusologiya sohasidagi olingan natijalarni ko‘payishi o‘z-o‘zidan ularni 
klassifikatsiyasini to‘ldirilishiga va o‘zgarishiga olib kelaboshladi. Avvalgi
klassifikatsiya mezonlari yoniga yangilari qo‘shilaboshladi. Avval ahamiyatli 
bo‘lib hisoblangan shakl o‘rniga endi virionnning tuzilish simmetriyasi, nuklein 
kislota tiplari kabilar ahamiyatga ega bo‘lib qoldilar. Viruslarni shakllari, 
o‘lchamlari, qobiqqa egaligi, zarrachasining tuzilishida nukleoproteidning 
simmetriyasi, nuklein kislotasining tiplariga qarab guruhlash kabilar 
klassifikatsiyaning asosini tashkil qilaboshladi. Quyida mazkur klassifikatsiya 
keltirilgan. Bu klassifikatsiyaning asosida virus nuklein kislotasining tipi (RNK 
yoki DNK), virus zarrasida tashqi qobiqning bor yoki yo‘qligi inobatga olingan. 
So‘ngra kapsidning diametri yoki kapsomeri berilgan. Aytilgan sifatlarga ega 
bo‘lgan virus va ularning guruh nomlari beriladi. Masalan, oq beda mozaikasi 
virusini nuklein kislotasini RNK ligi, spiral simmetriya asosida virus zarrasining 
tuzilishi, tashqi qobig‘ini yo‘qligi, kapsid diametri keltirilgan (12-jadval). 
12-jadval 
8.1.1. Hayvon, o‘simlik va bakteriya viruslari
 
Nuklein 
kislotasi 
Sim
metr
iyaT
i
pi
Tashqi
qobig‘
i(+ 
-)
Kapsid
diam
etri
(A
) 
yoki
kapsom
eri
(K
) 
Viruslar 
Guruh 
nomlari 
RNK 
V
- 
- 
100—130A 
170—200A 
250A 
Oq beda mozaikasi, kartoshkaning- X 
virusi, kaktus virusi, kartoshkaning 
aukuba virusi, no‘xotni viskonsiya yo‘l-
yo‘lligi virusi, bug‘doy yo‘l-yo‘lligi 
mozaikasi virusi, lavlagining sariq 
virusi. 
Tamaki mozaikasi virusi, yovvoyi no‘xot
mozaikasi virusi, bodringning yashil 
dog‘lanishi virusi, arpaning yo‘l-yo‘l 
mozaikasi virusi
O‘simlik 
viruslari
+ 
90—100A
170A 
Gripp, tovuq chumasi,
Paragripp virusi, Senday, parotit, shoxli 
mollar chumasi , itlar chumasi, qizamiq, 
quturish, Raus sarkomasi, qushlar leykozi 
Miksovirusl
ar, 
Paramiksov
iruslar 

---