1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
173 
mukammallashadi, yangi oila, avlod va virus turlari hisobga olinib, mavjud 
klassifikatsiya to‘latilib boriladi.
Keyingi vaqtlardagi o‘zgarishlarni hisobga olgan holda MKTB tomonidan 
barcha viruslarni hozirgi kungacha tuzilgan klassifikatsiyasining to‘ldirilgan 
varianti quyida taqdim etilgan (Kartashova, 2007) (23). Muallifni ko‘rsatishicha, 
bundan bir necha yillar avval (1973 yillar) Moskvadagi Xalqaro mikrobiologiya 
kongressida viruslar nomenklaturasi bo‘yicha viruslar klassifikatsiyasi va 
nomenklaturasini Xalqaro Qo‘mitasi 1973 yil Xalqaro Viruslar Taksonomiya 
Qo‘mitasi (MKTV) degan nom bilan atalaboshlagan edi. Unga asosan MKTV 
bo‘yicha viruslar universal taksonomiya sistemasida 
3 tartib
, 
80 ta oila (30 ta 
fitoviruslar oilasi 
bilan birga), 
233 ta avlod
ga
kiruvchi hayvon, o‘simlik va 
mikroorganizmlar viruslari avlodlari joy oldi. Bu sistemada ma’lumotlar 
(viruslarni 
kerakli 
xususiyatlari) 
etishmaganligi 
sababli 
hali 
klassifikatsiyalanmagan yuzlab viruslar saqlanmoqda. 
Endi viruslarni tarixiy klassifikatsiyalari va ularni rivojlantirishda 
asoslanilgan kriteriyalar haqida qisqacha so‘z yuritmoqchimiz. 
8.1. Viruslar klassifikatsiyasining qisqacha rivojlanishi 
 
Viruslar taksonomiyasi tarixida Kovanning (Cowan,1966) fikricha uch 
qismdan, ya’ni klassifikatsiya, nomenklatura va identifikatsiyadan tashkil 
topadi. Demak, shu uch yo‘nalish bo‘yicha tadqiqod ishlari olib boriladi va 
ochilgan viruslar klassifikatsiyadan o‘rin oladi. Ammo har xil virus guruhlari 
(hayvon, o‘simlik, bakteriya) bo‘yicha qilingan ishlarga nazar solinadigan bo‘lsa 
ulardagi tadqiqodlarni rivojlanishi har hil darajada bo‘lgan va ularni bir tartibga 
solish ko‘pincha muammolarga keltirib chiqargan. Agar 40 yillarga nazar 
soladigan bo‘lsak, yangi viruslarni kashf qilinishiga qarab ularni 
klassifikatsiyacini yaratishga birnecha martalab harakat qilingan. Ayniqsa, 40 
yillarda 
Xolmsning 
o‘simlik viruslarini (Holmes, 1941) va SH.D. 
Moshkovskiyning (1945) hayvon viruslarini klassifikatsiyalari chop etildi. Bu 
klassifikatsiyalar barcha kashf qilingan viruslarni o‘z ichiga oldi. Viruslarni 
strukturalari
haqidagi ma’lumotlarni etarli bo‘lmaganligi, bir vaqt ichida chop
etilgan klassifikatsiyalar orasida katta farqlar bo‘lishiga olib keldi (Holmes, 
1948; V. L. Rjkov, 1950; V. M. Jdanov; R. S. Korenblit, 1950; V. M. Jdanov, 
1953) va ularni barcha virusologlar tomonidan bir ovozdan qabul qilinmadi. 
Viruslarga tur va linneyning binominal nomenklaturasini kiritish ham katta 
baxslarga sabab bo‘ldi. Rio-de-Janeyro (1950)dagi 5 Xalqaro mikrobiologlar 
kongressida ham bu masalada bir qarorga kelinmadi. Monrealdagi (1962) 8-
mikrobiologlarning Kongressida viruslar taksonomiyasi bo‘yicha bakteriyalarga 
qo‘llaniladigan taksonomiyani prinsiplarini viruslarga qo‘llab bo‘lmaganligi 
uchun Monrealda (1962) maxsus qo‘mita tuzish haqida qaror qilindi. 
 
Umumiy va maxsus virusologiyani hamda umumbiolgiyaning dolzarb 
masalalari sohasida juda chuqur va keng bilim egasi bo‘lgan akademik 
V.M.Jdanovni 50 yillarda klassik virusologlar K.Endryus, F.Fenner, F.Xolms, 
A.Lvov, R.Metyus, X.Pereyra va P.Vaildilar qatori “Viruslar taksonomiyasining 

---