1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
167 
bo‘lib, bir virus hamma hujayraga ham adsorbsiyalanavermaydi, balki ma’lum 
hujayragagina adsorbsiyalanadi. 
Adsorbsiyalanish jarayonida hujayra va virusning ayrim qismlari - 
retseptorlari ishtirok etadi. Ya’ni, virus hujayraga kirish uchun uning retseptori 
hujayra retseptorlari bilan bog‘lanishi kerak. Masalan, T- 2 bakteriofagining 
retseptorlari uning 
o‘simta, 
to‘g‘rirog‘i dum qismdagi 
fibrillarida 
joylashgan. T-
2 bakteriofaglari singari, maxsus adsorbsiyalanish qismlari bo‘lmagan, 
sferasimon va boshqa viruslarda shu virus zarrachalaridagi muayyan kimyoviy 
guruhlar 
retseptor 
deb qabul qilingan. Ammo, shu vaqtgacha, birorta virus 
retseptorining kimyoviy tuzilishi to‘la aniqlangan emas. 
T-2 bakteriofagi hujayraga kirish paytida o‘zining 
fibrillari 
bilan hujayra 
devoriga yopishadi va dum qismidagi bazal plastinkada joylashgan 
"tiqin" 
yo‘qoladi. So‘ngra, o‘simtaning oqsil pardasi qisqara boshlaydi, o‘simta o‘zagi 
hujayra devorini teshadi va fag DNK si hujayraga oqib o‘tadi. 
Viruslarning hujayraga kirishidagi yana bir yo‘l yuqorida batafsil 
aytilgandek - 
pinotsitoz
usulidir. Bu usul chechak viruslarida qayd etilgan. 
Hujayraga virus yopishgandan so‘ng, hujayra membranasi ichiga virus botib 
kiradi va hujayra ustidagi virus hujayra ichiga kirib qoladi. Hujayra gidrolitik 
fermentlari ta’sirida virus zarrasidagi oqsil va fosfolipidlar parchalanadi. Ozod 
bo‘lgan nukleoproteid tarkibidagi DNK, hujayradagi 
"echintiruvchi" 
fermentlar 
vositasida ajraladi. 
 
SHunday qilib, hujayraga kirgan virus zarrachasi hujayra ichida 
ko‘payadi. Hujayraning ma’lum bir qismida virus nuklein kislotasi va boshqa bir 
qismida esa virus oqsili sintezlanadi. 
Virus zarrasi hosil bo‘lishi uchun virus nuklein kislotasi va oqsili birikib 
virus zarrachalari hosil bo‘lishi o‘z-o‘zidan qurilish (samosborka) asosida ro‘y 
beradi. 
Virus ikki zanjirli DNK sining replikatsiyasida (ikki marta ko‘payishida) 
virus DNK sidan informatsion RNK ma’lum oqsillarning kimyoviy usulda 
yozilgan informatsiyalarini qabul qiladi (transkripsiya) va mazkur informatsion 
RNK ribosomalarda virus DNK si replikatsiyasi uchun zarur oqsillarni (bevosita 
virus DNK replikatsiyasiga zarur bo‘lgan fermentlar, virusning strukturasi 
oqsillarini) sintezlaydi. DNK - polimeraza fermenti, o‘z
navbatida hujayradagi dezoksiribonukleozidtrifosfatlarni ona DNK ga 
mos qilib, bir zanjirchaga ulaydi. Natijada, ona DNK ning har ikkala 
zanjirchasiga mos yangi DNK zanjirchalari sintezlanadi. 
Bir zanjirchali virus DNKsining replikatsiyasida ham, asosan xuddi shunga 
o‘xshash jarayon sodir bo‘ladi. Ammo bir zanjirchali ona DNK da DNK ning 
replikatsiyasi uchun zarur bo‘lgan ikki zanjirchali replikativ forma sintezlanadi. 
Shu replikativ formada zarur oqsillarning informatsion RNK si sintezlanadi. Bu 
RNK lar o‘z navbatida hujayra ribosomalardagi oqsilning sintezida qatnashadi. 
Hosil bo‘lgan oqsillar (fermentlar) yordamida replikativ forma onaligida 
dezoksiribonukleo- zidtrifosfatlardan yangi bir zarrachali virus DNK si vujudga 
keladi. 

---