1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
144 
tushunish oson bo‘lishi uchun hujayrada o‘tadigan virus DNK asi, RNKasi va 
oqili sintez jarayonlari mexanizmini ayrim-ayrim tavsiflanadi. Har bir holatdagi 
sintez jarayonida qanday substratlardan virus makromolekulalari sintezlanadi, 
qanday fermentlar bu monomer substratlarni bitta polimer zanjirga birlashtiradi, 
qanday matritsa maxsus ketma-ketlik asosida monomerlarni birlashtiradi va bu 
virus makromolekulalarini sintez qilishini idora qilish kabi masallalar xaqida 
so‘z boradi. 
 Hujayra DNK si sintezining umumiy sxemasi. 
 
Hujayra 
DNK 
sining 
sintezi 
uchun 
substrat 
bo‘lib 
dezoksiribonukleozidtridtrifosfatlar: 
dezoksiadenozintrifosfat 
(d-ATF), 
dezoksitimidintrifosfat 
(d-TTF), 
dezoksitsitidintrifosfat 
(d-STF),
dezoksiguanozintrifosfat (d-GTF) lar ishlatiladi. Nukleotidlarning tarkibida 5 azot 
asoslari topilgan. Ulardan ikkitasi - adenin va guanin ham DNK, ham RNK 
tarkibiga kiradi va purin asoslari hisoblanadi (6-bob, 6.3. Nuklein kislotalar bandi 
ga qaralsin).
Timin doimo DNK tarkibida va uratsil esa RNK tarkibiga uchraydi. 
Nukleotidlar tarkibida yana riboza RNK va dezoksiriboza DNK tarkibida 
uchraydi. Hamma nukleotidlarda fosfor mono-, di- va trifosfat shaklida uchraydi.
 
Bu struktura elementlari bitta polinukleotid zanjiriga fermentlar kompleksi 
yordamida birlashadi. Zanjirdagi nukleotidlarning ketma-ketligi shifrini ona 
DNK zanjiri beradi va u matritsa rolini bajaradi. Nuklein kislotani sintezida 
matritsa komplementarlik prinsipi asosida ishlaydi. DNK ning yangi molekulalari 
Uotson-Krik sxemasi asosida ona molekulasining ikkilanishidan hosil bo‘ladi. 
Ona zanjirning qo‘sh spirali sekin asta bir-biridan ajralaboshlaydi 
(raskruchivanie) despirallashadi va DNK ning har bir zanjiriga komplementar 
zanjir tiklanadi. Komplementar paralar adenin-timin va guanin-sitozin. Natijada 
bir molekula DNK dan yangi ikki molekulasi hosil bo‘ladi. Ular ona zanjirga 
to‘liq o‘xshash bo‘ladi. Nuklein kislotaning bu usuldagi replikatsiyasi (har bir qiz 
molekula bittadan ona molekulani materialidan tuzilgan zanjirga ega bo‘ladi) 
yarim konservativ usuldagi replikatsiya nomini olgan.