1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

virus va
hujayra orasidagi birinchi 
munosabat bu virus retseptorlari va hujayra orasidagi reaksiyadir. O‘simlik 
viruslari retseptorlari ham
deyarli o‘rganilmagan. Ko‘pincha hujayra 
kutikulasining jarohatlanishi natijasida maxsus sezgir qismlar ochilib, virus bilan 
bog‘lanadi va virus hujayraga o‘tadi. O‘sha "sezgir" qismlar mikroorganizm va 
hayvon hujayralaridagi retseptorlarga o‘xshasa kerak, degan fikrlar va uni 
tasdiqlovchi dalillar mavjud. 
Ammo oxirgi vaqtdagi tadqiqodlar o‘simlik viruslarini hujayraga kirishida
quyidagi ma’lumotlarni berdi. Virus yoki uning RNK si o‘simlikning bitta 
hujayrasiga tushadi va unda ko‘payadi. Kasallangan o‘simlik hujayrasida yangi 
RNK va oqsillar sintezlanadi; so‘ngra oqsillar RNK bilan birlashadilar. Hosil 
bo‘lgan kompleks qo‘shni hujayralarga o‘tadi va ularni ham kasallantiradi. 
Qo‘shni hujayralarga virus RNK si ikki hujayrani birlashtiruvchi 
plazmodesmalar
orqali o‘tadi. Virus RNK sining qo‘shni hujayraga o‘tishi 

---

 
 
138 
uchun u avvalo, maxsus oqsil -
transport oqsili (TO)
bilan kompleks hosil 
qiladi. 
Virus aktivlashishi va uni birinchi kasallangan o‘simlik hujayrasidan sog‘ 
hujayraga o‘tishi uchun virusning 
transport oqsili
xo‘jayin-o‘simlik
retseptoriga
mos bo‘lishi kerak ekan. 
Bu virusga yaxshi xo‘jayin-o‘simlikga tushgani haqida ishonch hosil 
qiladi degan taxmin qilinadi. Bu vaziyatda virusga sharoit optimal bo‘ladi, u 
bemalol ko‘payaoladi. 
Virus retseptorlari va hujayra retseptorlarini mos kelishi va ular orasida 
komplementar uchastkalarni bo‘lishi virusni yuqumliligini, kasallantiradigan
hujayra spektrlarini belgilaydi, boshqacha aytganda virus tropizmiga bog‘liq 
bo‘ladi. Ammo ba’zan virus va hujayra orasida retseptorlar adekvat bo‘lmagan 
taqdirda ham