1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

quyidagi terminlar 
nomenklaturasi ishlab chiqilgan:
Oqsil subbirligi - ma’lum shaklda joylashgan polipeptid zanjir birligi. 
 
Struktura birligi (elementi
) - yuqoriroq darajadagi oqsil ansambli 
bo‘lib, birqancha kimyoviy bog‘ga ega bo‘lgan o‘xshash - identik yoki ularning 
aksi bo‘lgan subbirliklardan tashkil topgan. 
 
Morfologik birlik
- kapsid sathidagi elektron mikroskopda ko‘rinadigan 
o‘simtalar guruhi ( fanda 
klaster
deb ataladi). Odatda beshtadan (pentomer) yoki 
oltitadan (geksomer) tuzilgan klasterlar kuzatiladi. Bu hodisa 
pentamer-
geksamer klasterizatsiya
deb nom olgan. Bu morfologik birlik kimyoviy 
ahamiyatli bo‘lsa unga kapsomer terminini ishlatiladi. 
 
Kor (sore)
- nuklein kislotaga bevosita birikib turgan ichki oqsil qobiqdir. 
Nukleokapsid – oqsil va nuklein kislotani kompleksi bo‘lib, genomni
joylashtirish shaklidir. 

---

 
 
102 
 
Superkapsid yoki peplos
– hujayra lipid membranasidan va virus 
oqsilidan tashkil topgan virion qobig‘idir. 
 
Matriks
– superkapsid va kapsid orasida joylashgan oqsil qismdir.
Peplomer va tikanlar
– superkapsidni sathidagi do‘ngliklar yoki 
o‘simtalar.
 
YUqorida aytilgandek viruslarni o‘lchami o‘ta kichik bo‘lib, ular 
nanometrlar bilan o‘lchanadi va o‘lchamlari har hil kattalikda bo‘ladi
. 
Eng kichik 
mayda virus o‘lchami 20 nm (parvoviruslar, pikornaviruslar
, 
Qβ fagi), o‘rtacha 
kattalikdagi viruslar - 100-150 nm (adenoviruslar, koronaviruslar). Eng katta
zarrali viruslar - chechak, ospovaksina viruslarini kattaligi 170-450 nm va 
mimiviruslarniki esa undan ham kattadir (diametri 500 nm). Ipsimon o‘simlik 
viruslarni uzunligi esa 450 (kartoshkani X-virusi), 550 nm (kartoshkani U 
virusi), 1200nm (lavlagini sariq mozaikasi virusi), hamda mimi-, mega-, pandora 
va boshqa viruslar) va undan ham ortiq bo‘lishi mumkin (2000nm). Demak, 
Vira olami vakillari ham boshqa prokariot, eukariot mikroorganizmlar kabi turli-
tuman morfologik shakllarga ega. Bir-biridan qobig‘i orqali tubdan 
farqlanadigan ikki xil virus zarralari mavjud, ya’ni qobiqli virus
zarralari va 
qobiqsiz virus zarralari. 
Qobiqsiz virionlarni