1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
tomat 
shtammi) bu o‘simlikda
 
nekrozlar hosil qiladi, O-VTM esa sistemalik 
kasallantiradi, ya’ni nekroz hosil qiladi, demak ikki shtammni fizik kimyoviy 

---

 
 
38 
usullarda ajratish mumkin bo‘lmagan yoki o‘ta mushkul bo‘lgan bo‘lsa, bu ishni 
indikator o‘simlik orqali osongina ajratib olinadi, ya’ni biologik shtammlarini 
ham bir-biridan ajratiladi va tozalanadi. Albatta bu ishni kamida uch marta 
qaytarilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi (uch marta mononekrozdan o‘tkaziladi). 
Ikkinchi bosqichda toza preparatni olish uchun fizik-kimyoviy usullar 
qo‘llaniladi, ya’ni differensial sentrifugalash xromatografiya, elektroforez, 
gradient zichlikda sentrifugalab tozalash metodlari qo‘llaniladi (bu haqda 
viruslarni fizik-kimyoviy metodlar bilan toza preparatlarini olish qismida batafsil 
ma’lumot beriladi. (Hozircha o‘simliklar yordamida bajariladigan ishlar 
to‘g‘risida ma’lumotlar keltiramiz). 
Viruslarni o‘simlikga yuqishiga bir qancha faktorlar ta’sir qiladi va ular 
virusni dastlabki hujayraga kirishida, kasallikni rivojlanishining keyingi 
jarayonlarida muhim rol o‘ynaydi. Tarr bu omillarni 4 guruhga bo‘ladi: birinchi 
guruhga o‘simlikni xususiyatlari, ikkinchisiga patogenlik xususiyatlari, uchinchisi 
ekologiya va to‘rtinchisi biotik faktorlardir (10 dan olindi). 
a) O‘simlikni xususiyatlariga 
uni irsiy chidamliligi kiradi. CHidamlilik 
darajasi 
esa 
o‘simlik to‘qimasining yoshiga va oziqlanishiga (m., 
mikroelementlarni etishmasligi o‘simlikni virusga chidamliligini pasaytiradi) 
qarab o‘zgaradi. CHidamlilik haroratga qarab ham o‘zgaradi. Virus hujayraga 
kirgandan so‘ng yuqori temperaturaga to‘g‘ri kelib qolsa, o‘simlik barglari va 
boshqa organlarini o‘zgarishisiz, simptomlar yashirin holatda o‘tishi mumkin. 
Nimjon va kuchsiz o‘simliklar kasallikga sezgiroq (chidamsizroq) bo‘lsa, 
baquvvat, yaxshi rivojlanayotgan o‘simliklar virusga ancha chidamli bo‘ladi, 
ularni to‘qimalari ancha qattiq dag‘al bo‘ladi. Ularga virus yuqishi o‘simlikda 
engil simptomlar hosil bo‘lishiga olib keladi va o‘simlikni butunlay nobud 
bo‘lmay qolishi mumkin. 
O‘simlikni virusga sezgirligi yoki chidamliligi o‘g‘itlar bilan uni 
ta’minlanishiga ham bog‘liq, masalan, azotli o‘g‘itlarni ko‘pligi o‘simlik 
chidamliligini pasaytiradi. 
O‘simlikni virus bilan kasallanishiga o‘simlikni virusga bo‘lgan "moyilligi" 
ham yordam beradi. Uoker "moyillik" degan tushunchaga o‘simlikni bir yoki bir 
necha faktorlar ta’siri natijasida virus bilan oson kasallanishini ko‘zda tutadi. 
CHester bu tushunchani boyitib "moyillik" qatoriga sezgirlik yoki "kasallanish 
tendensiyasi borligi" tushunchalarini kiritadi. 
O‘simlikni virus bilan kasallanishiga yana o‘simlikni yoshi, bir sutka 
davomidagi, fasl mobaynidagi chidamliligi, mexanik bosim, o‘g‘it (kaliy, fosfor, 
azot), fungitsdid va pestitsidlar ham ta’sir qiladi.