1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
37 
mum qalamlar, leykoplastir, steril paxta va hokazolar. Bundan tashqari boksga 
har bir vazifani bajarish uchun ishlatiladigan materiallar va eritmalar olib kirilib, 
ish tamom bo‘lgandan so‘ng olib chiqib ketiladi. 
YAna bir maxsus xonada viruslarni toza preparatlarini olishda 
ishlatiladigan har xil aylanish tezligida ishlaydigan sovutgichli sentrifuga va 
ultratsentrifugalar bo‘ladi (minutiga 6-12 mingdan 30-60 ming.marta ayl.tez.). 
Virusologiya laboratoriyasi yana elektron mikroskop, spektrofotometr, 
elektroforez, avtoklav, xromatografiya asboblari (fraksiyalarni avtomatik 
yig‘uvchi kollektorlar), distillangan suv olish asbobi, gomogenizator, texnik va 
analitik tarozilar, quritish shkaflari, sovutgich, termostat, rN metr, diffuziya 
nasosi, liofil quritgich va hokazolarga ega bo‘lishi lozim. 
Virusologiya laboratoriyasining tuzilishining tashkillashtirish prinsiplari va 
unda 
ishlash 
sharoitlari, 
ishlash 
joylarini 
taqsimlanishi, 
yuvish 
va 
dezinfeksiyalanadigan xona, asosiy asbob -uskunalar, reaktiv va oziqa muhitlar, 
shishadan yasalgan idish va asbob-uskunalar, sterillash, antizardob olish va 
tayyorlash, viruslarni saqlash, virusologiya laboratoriyasida dezinfeksiya va 
sterilizatsiya shartlari, ayniqsa meditsina va veterenariya virusologiyalari 
sohasidagi 
amaliy 
mashg‘ulotlar Gyunter Shtarkening "Prakticheskaya 
virusologiya" (9) o‘quv qo‘llanmasi asosida bo‘lishi kerak. Hamda hozirgi 
kunda chop etilgan adabiyotlarda ko‘rsatilgan asbob-uskunalar ko‘zda tutilishi 
kerak (5;10; 27). 
3.1.2.Viruslarni biologik tozalashda ishlatiladigan umumiy qoidalar
Viruslarni toza preparatlarini olishni shartli ravishda ikki bosqichga ajratish 
mumkin
. Birinchi bosqichda
bizni qiziqtirgan narsa virusni biologik tozalash 
ko‘zda tutiladi, ya’ni mazkur virusni indikator o‘simliklar yordamida boshqa 
viruslardan, bakteriyalardan, zamburug‘lardan va mikroskopda ko‘rinadigan 
biologik organizmlardan ajratib olinadi (ammo u gohida ho‘jayin o‘simlikning 
nekrozidagi hujayralari ichida, gohida ho‘jayin o‘simlik hujayrasida bo‘ladi). Bu 
ish avvaldan xususiyati aniq bo‘lgan virusologiya amaliyotida ishlatilib 
kelinayotgan har bir virus uchun uning spetsifikligiga mos indikator 
(aniqlagich), differensiator (ajratuvchi) va to‘plovchi (virus o‘simlikni tizimli 
kasallantiradi (ilova, 1-rasm va ilova, 17-rasmlar). 
Demak, virusni birinchi ko‘paytirib olish uchun xo‘jayin o‘simlik kerak, 
ikkinchidan bu virusni nekrozlar hosil qilish bilan kasallanadigan o‘simlik va 
undagi hosil bo‘lgan nekrozdan ajratib olingan mononekrozdagi virus zarralarini 
ko‘paytiradigan virus to‘plovchi o‘simliklar bo‘lishi taqazo etiladi. Agar TMV ni 
oddiy shtammini O-VTM (adabiyotda “VTM vulgare” deb nomlanadi) 
mononekrozdan ajratiladigan bo‘lsa unga Nicotiana sylvestris (differensiator),
Nicotiana glutinosa va Nicotiana tabacum ning Samsun navlari kerak bo‘ladi. 
Masalan, tomat o‘simligidan TMV ning tomat shtammini va oddiy TMV ni 
birinchi Nicotiana sylvestris ga yuqtirilganda TSH-VTM (VTMning