1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

16.
 
Orthomyxoviridae oilasi avlodlari va vakillari, xususiyatlari. Gripp 
virusining immunitetini nega birnecha yillargacha davom etmasligi, 
shtammlari, fermentlari va o‘zgaruvchanligi. 
17.
 
Retroviridae oilasi avlodlari va vakillari, xususiyatlari. OITS va unga 
qarshi kurash. 
18.
 
Picornaviridae oilasi avlodlari va vakillari, xususiyatlari. Poliomielit 
kasalligi, kurash choralari. 
19.
 
Mimiviridae oilasi avlodlari va vakillari, xususiyatlari. Nega bu virusni
viruslarga kiritilganligi haqidagi mulohazalar 
20.
 
Prionlar yoki sekin kechadigan infeksiyalar. Prionlarning viruslardan 
farqlari va qo‘zg‘atadigan kasalliklari 

---

 
 
271 
IV–qism. Virus epifitotiylarini rivojlanish qonuniyatlari asoslari 
 
10 –bob. Virus epifitotiylarini rivojlanish qonuniyatlari asoslari haqida 
 
10.1. Virus kasalliklari o‘choqlari 
 
Odam va hayvonlarni kasalliklarini bir davlat hududida tarqalishi 
epidemiya deb nomlanib, kasallikni bir davlat xududidan tashqi davlatlarga ham
tarqalishini pandemiya deb nomlanadi. Epifitotiya deganda esa o‘simliklarda 
tarqaladigan kasalliklarni epidemiyalarini tushuniladi va ularni kasalliklarini 
qo‘zg‘atuvchilari eukariot va prokariot organizmlar va viruslar bo‘lishi mumkin. 
Bu mavzuda fitovirus kasalliklarini epifitotiylari haqida so‘z boradi. Virus 
kasalliklarini biror xududda (“o‘choq”da), biror organizm(lar)da biror virus 
qo‘zg‘atadi. Bu aytilgan fikrlardan ko‘rinadiki uch faktor asosan virus kasalligini 
tarqalib epidemiya, pandemiya va epifitotiya darajasiga etishi va juda katta 
zararlar etkazishi mumkin. Bu erda tarixda gripp virusidan ko‘rilgan katta 
zararni - 20 millionlab odamlarni qurbon bo‘lganligini, o‘simlik viruslari 
ta’sirida g‘o‘za, kartoshka, tamaki, tomat, poliz ekinlari, shaftoli va boshqa 
daraxtlardagi virus kasalliklarini Bouden eslatganidek 
()
fitoviruslarni
kasalliklari orqali qishloq ho‘jaligi birqancha millionlab zarar ko‘rishi va ba’zi 
o‘simlik navlarini biror xududda ekish mumkin bo‘lmay qolishlari kuzatilgan. 
Ba’zi noyob o‘simliklarni navlarini kasallik oqibatida butunlay yo‘qolib 
ketganligi kuzatilgan. 
Kasallikni zarar keltirishidagi uch faktorni doimo 
nazoratda olib yurish, uni zararini yo‘qotishga qarab tashlangan qadam bo‘ladi. 
“Virus”ni (kasallikni qo‘zg‘atuvchini) “tashuvchi omil” (hasharotlar, odamlar, 
hayvonlar va h.k.) kasallikga “moyil organizm”ga (o‘simlikga) olib borishi va 
kasallik qo‘zg‘atilishi yuzaga keladi. Demak, bu bir “uch halqalik zanjir” bo‘lib, 
uni birorta halqasini uzib tashlash kasallikni ro‘yobga chiqishini kamaytiradi; 
ikki halqasini uzib tashlash esa kasallikni yanada ro‘yobga chiqish foyizini 
kamaytiradi va h. Uchinchi halqa esa o‘z navbatida bu o‘simlik bo‘lsa, uni 
virusga moyilligi, immunligi, fiziologik holati va boshqalar unda kasallini
ro‘yobga chiqishini kamaytiradi. Undan tashqari agrotexnik omillar, ya’ni 
ekiladigan o‘simliklarni ekilganda virus va kasallanadigan o‘simlik orasiga 
himoya vositasi bo‘lgan o‘simliklarni ekish va hokazollalni qo‘llash,
o‘simliklarni siyrak yoki qalin ekilganligi ham kasallikni ro‘yobga chiqishi bilan 
bog‘liqligini hisobga olish, o‘simliklarni ekish muddatlarini o‘zgartirib, 
tashuvchini xali kamligi vaqtida ekish, tashuvchini umuman biologik, kimyoviy
omillar bilan yo‘qotish, tashuvchi va virus rezervatorlarini esa kimyoviy,
biologik usullar bilan yo‘qotish va h. larni e’tiborga olish maqsadga muvofiq 
bo‘ladi. O‘rni kelganda aytib o‘tish joyiz bo‘lsa kerak, Q.S. Davranov tomonidan 
jo‘xorini sariq pakana mozaikasi virusini O‘zbekistonda aniqlab, uni rezervatori 
g‘umayni Dalapon va tashuvchisi shiraga qarshi BI-58 ni qo‘llab, mazkur virus 
kasalligiga qarshi kurash chorasini ishlab chiqishni, Z.N. Qodirova tomonidan 
raps, sholg‘om, redis virus kasalliklariga qarshi “Bitoksibatsillin” nomli Vas. 

---