1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
9.12. Paramyxoviridae oilasi (Paramiksoviruslarlar) (91) 
 
 
 

---

 
 
231 
42-rasm. Paramiksovirus (chapda – elektronmikrofotografiyasi 
vao‘ngda – sxematik ko‘rinishi.) (92) 
 Paramyxovirus avlodi 
(paramiksoviruslar). 
 Morbilliviruslar avlodi 
(qizamiqqa o‘xshash viruslar). 
 Pneumovirus avlodi
(respiratorno-sinsitial viruslar). 
Xususiyatlari
Oilada ikki kichik sinf va 5ta avlod bor:
respiro-, rubula-, morbilli-, 
pnevmo- va metapnevmoviruslar. Paramiksoviruslar og‘ir odam va hayvon 
kasalliklarini qo‘zg‘atadi. Ularga qizamiq, parotit, nyukasl va boshqa virus 
kasalliklari kiradi. Oilada ikki kichik oila va beshta avlod mavjud. 
Paramiksoviruslarni strukturasi va xususiyatlari model viruslarda – nyukasl 
kasalligi viruslarida, 1 paragripp virusida (Senday virusi) va maymunlar 
paragrippi ((SV5))da.
Viriionlari spiral simmetriyali nukleokapsid va ulardagi 8-20 nm 
uzunlikdagi peplomer o‘simtalardan iborat. Virionlari pleomorf bo‘lib diametri 
100-300 nm sferasimon yoki ovalsimondir. Nukleokapsidi ipsimon shakllilarining 
uzunligi 600—800 nm, diametri 13 nm (pnevmoviruslar) — 18 nm. Bu viruslar 
sitoplazmada 
ko‘payadi 
plazmatik 
membrana 
orqali 
kurtaklanadi. 
Paramiksoviruslarni virionlari 70% oqsil, 20—25% — lipid va 6% uglevoddan 
iborat. O‘rtacha 70% viriondagi uglevodlar glikoprotein va 30% — glikolipid 
holida. Lipidlari ikki qavatli membranani markaziy qismi virus memranasini 
tashkil etadi va va struktura karkasi rolini bajaradi. Oqsillari ikki qavatli lipid 
qavatni tashqi va ichki tomonlarida joylashgan. 
Virionning lipoprotein membranasi o‘zgargan bo‘lib, hujayra oqsillari 
to‘la virusspetsifik oqsillar bilan almashtirilgandir.
Genomi
bir molekula chiziqli negativ qutbli bir zanjirli RNK o‘lchami 
15-16 tn. Ko‘pgina genlarinig mahsulotlari virionning sruktura oqsillaridir. 
Paramiksoviruslar tarkibida 7 ta oqsil topilgan NP yoki N), P, M, F, L va HN 
(yoki N yoki G).
 
Paramiksoviruslar va morbilliviruslar 6 tadan gen, rubulaviruslarda - 7, 
pnevmoviruslarda - 10 gen ga ega. Ammo pnevmoviruslarni 10 geni 10 oqsilni 
kodlantiradi, boshqa viruslarni 6 yoki 7 geni esa 10-12 oqsilni kodlantiradi. 
Ko‘p genlarni mahsulotlari virionning struktura oqsilidir. Peplomerlarda 2 ta 
glikoprtein: yopishtirish oqsili (F-oqsil) va gemagglyutinin-neyraminidaza (HN-
oqsil). Paramiksiviruslarni ko‘payishi sitoplazmada ro‘y beradi. Virionlari HN-
oqsil yordamida hujayrani sialoglikoprotein yoki glikolipid retseptorlariga 
yopishadi. So‘ngra F-oqsil virus qobig‘i bilan hujayrani plazmatik mebranasini
biriktiradi. Natijada nukleokapsid u bilan birikkan 3ta oqsil bilan (N, R i L) 
hujayrada bo‘lib qoladi, so‘ngra virionning RNK-tobe RNK polimerazasi 
yordamida 
(transkriptaza) 
transkripsiya 
jarayoni 
boshlanadi. 
Genomda
transkribsiya bo‘ladi va natijada bitta promotordan ketma-ket uzuq-uzuq sintez 
natijasida 6 —10 diskretn(neprotsessirovannx) mRNK hosil bo‘ladi. Genom 
RNK (+RNK) sining to‘la o‘lchamli kopiyasi ham sintezlanadi va genom RNK (-

---