1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
168 
Bir zanjirchali RNK replikatsiyasida esa, bir tomondan virus RNKsi 
informatsion RNK vazifasini bajarib, ribosomada oqsil sintezida ishtirok etsa, 
ikkinchi tomondan, undan ham ikkinchi shu ona zanjirchaga mos zanjircha hosil 
bo‘ladi, uni RNK ning replikativ formasi deyiladi. Bu replikativ formaning hosil 
bo‘lgan ikkinchi zanjirchasi onaligida yangi va unga mos ona virus RNK siga har 
tomonlama o‘xshash virus RNK lari sintezlanadi. 
Ribosomalarda sintezlagan ferment (RNK replikaza) vositasida, hujayradan 
ribonukleozidtrifosfatlardan (ATF, GTF, STF va UTF) RNK hosil bo‘ladi. 
Ikki zanjirchali virus RNKsining sintezi ham ikki zanjirchali virus 
DNKsining sintezi kabi amalga oshiriladi. 
Nuklein kislota hosil bo‘lishi jarayonini kuzatib, aniqlandiki, har bir 
sintezlanishda uch muhim faktor: 
1) nusxa ko‘chiriladigan ona zanjircha - matritsa; 
2) yangi zanjirlar tuzilishida qurilish materiali sifatida ishlatiluvchi 
dezoksiribonukleozidtrifosfatlar – substrat; 
3) dezoksiribonukleozidtrifosfatlarni bir-biriga matritsaga moslab sintezlovchi 
- fermentlar mavjud bo‘lishi shart. 
Sintezlanish juda murakkab jarayon bo‘lib, yuqorida aytib o‘tilgan har bir 
faktorlarning yaratilishi bir qancha bosqichlarda amalga oshiriladi. Masalan, T-2 
bakteriofagi ikki zanjirchali DNKsining sintezda ishtirok etuvchi substrat - 
dezoksi-5-oksimetilsitidinmonofosfat (d-OMSMF) virus bilan kasallanmagan 
hujayrada uchramaydi. Ammo hujayra virus bilan kasallanishi bilanoq unda d-
SMFdan d-OMSMF ni hosil qilishda qatnashuvchi ferment - oksimetilaza paydo 
bo‘ladi, ya’ni bu ferment virus DNK sinteziga zarur d-OMSTF ni d -STF dan 
sintezlab beradi. 
Haqiqatdan ham virus DNKsi tarkibi tekshirilsa, unda hujayrada 
uchramaydigan yangi d-OMSMF ni uchratish mumkin. Xuddi shuningdek boshqa 
substratlar ham virus DNK sintezida ishtirok etishdan avval, har xil 
o‘zgarishlarga uchraydi. Shu xil substratlarni hosil qilish uchun esa hujayrada 
virusga xos bo‘lgan yangi fermentlar kerak bo‘ladi. Bu fermentlar virus DNK 
sidagi informatsiyaga asosan yaratiladi va ular virus DNK si sintezida ishtirok 
etadigan substratlar hosil qiluvchi
 
fermentlar deb ataladi. 
Bulardan tashqari, DNK sintezida bevosita ishtirok etuvchi DNK - 
polimeraza, polinukleotidligaza hamda endonukleaza kabi fermentlar ham 
mavjud. Ularning vazifasi substratlarni bir zanjirga ulash (DNK -polimeraza) 
etishmagan bog‘larni ulash (polinukleotidligaza) zarur bo‘lganda, hamda DNK 
zanjirini uzish (endonukleaza) dan iborat bo‘lib, ular virus DNK sintezi 
fermentlari deb ataladi. 
Virus DNK si sintezi uchun substrat hosil qilishda ishtirok etuvchi 
fermentlar, struktura oqsillari hujayra oqsillari kabi ribosomalarda sintezlanadi. 
Hujayradagi transport RNK lar ulardagi aminokislotalarni virus informatsion 
RNK sidagi (RNK tutuvchi viruslarda i-RNK vazifasini bir zanjirli virus RNK 
sining o‘zi bajaradi) shifrga asosan, bir zanjirga ulab, oqsil molekulasini 
shakllantiradi. 

---