1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

immunologiya metodlari
eng ahamiyatli o‘rinlardan birini egallaydi. Masalan, 
neytrallash reaksiyasi
. Bu reaksiya virusga qarshi olingan antizardobni aynan 
shu virusni ko‘payishiga qarshilik qilishdir. Albatta ahamiyatli o‘rinni 
elektron 
mikroskop egallaydi. 
Infeksion jarayon bosqichlari 
Hujayraga virus yuqish jarayoni o‘tayotgan sistemada eng ahamiyatli 
xarakteristika - bu virus va hujayra bir-biriga bo‘lgan nisbatining miqdori 

---

 
 
131 
(sootnosheniyasi) bo‘lib, u “yuqish miqdori-ko‘pligi” (mnojestvennost zarajeniya 
– M) dir. Bu yuqtirish uchun olingan virus miqdorini (soni) va virus 
yuqtiriladigan sezgir sistema – bakteriya, hayvon va uning hujayrasi, o‘simlik 
hujayrasiga nisbati bo‘lishi mumkin. 
M= 
N
V
M - (mnojestvennost zarajeniya) yuqish miqdori ko‘pligi; V- yuqumli virus 
miqdori; N –hujayra miqdori. 
M ni miqdori har xil turda ko‘rsatiladi, ya’ni “Vnosimaya mnojestvennost 
zarajeniya” – deyilganda V – yuqtirish uchun ishlatilgan virus miqdori 
tushuniladi, “effektivnost mnojestvennogo zarajeniya” (EIZ) deyilganda V -
virusni hujayra bilan xaqiqiy munosabatda bo‘lgan qismiga to‘g‘ri keladi. Agar 
EIZ birdan kam bo‘lsa, M hujayrani ma’lum qismi (dolya) virus bilan 
zararlangan bo‘ladi, M >1 dan katta bo‘lsa bir hujayra bilan munosabatda 
bo‘lgan yuqumli virus miqdori birligi tushuniladi. M tushunchasi statistik bo‘lib, 
M = 1 bo‘lganda ma’lum qism hujayralar ikki yoki undan ko‘p virus zarralarini 
oladi, ma’lum qism hujayralar esa virussiz qoladi. 
Hujayra populyasiyasida infeksion jarayon o‘tish dinamikasi juda ham M ga 
bog‘liq bo‘ladi. M birdan kam bo‘lsa har xil hujayralarda infeksion jarayon 
asinxron ravishda o‘tadi, bir qism hujayralar birlamchi yuqtirilgan viruslar 
ko‘paygandan so‘ng virus bilan kasallanishi mumkin. Hujayrada virus 
reproduksiyasini tavsiflash uchun yoki bu siklni populyasiyada (hamma 
hujayralar bir vaqtda kasallanadi), yoki bitta ayrim ajratib olingan hujayrada 
o‘rganish kerak. 
Birinchi marta hujayrada bir siklda viruslarni ko‘paytirishni bakteriofaglar 
modelida o‘rganilgan. Buning uchun ichak tayoqchasi kulturasini fag bilan bir 
vaqtda kasallantiradigan M bilan virus yuqtiriladi, ya’ni bunda populyasiyadagi 
barcha hujayralar bir vaqtda virus bilan kasallanadi. Suspenziyaga antifag zardob 
solinib adsorbsiyalanmagan viruslarni neytrallanadi. So‘ngra suspenziya 
suyultiriladi (yangi hosil bo‘lgan faglar ta’sirini yo‘qotish uchun), so‘ngra 
ma’lum vaqt intervalida ma’lum miqdor suspenziyada blyashka hosil bo‘lishini 
aniqlanadi. Natijada 14-rasmdagi egri chiziq olinadi. Bu egri chiziqda latent 
bosqich (suspenziyadagi infeksiya birligi miqdori o‘zgarmagan davr). Latent 
davrda har bir kasallangan hujayra bitta yuqumli markazga to‘g‘ri keladi (sezgir 
hujayrada bitta blyashka hosil qilish xususiyatiga ega bo‘ladi). Bu vaqtda 
kasallangan hujayradan boshqa hech qanday boshqa yuqumli markaz yo‘q (latent 
davrda). Ammo bir necha minutdan so‘ng bu holat o‘zgaraboshlaydi, fag titrining
oshish davri boshlanadi. Bunda etilgan fag hujayradan muhitga chiqadi. Endi
yuqumli markazni faqat fag yuqtirilgan hujayradan tashqari yangi hosil bo‘lgan 
erkin faglar beraboshlaydi. Bir qancha vaqt suspenziyada yuqumli markaz 
eksponensial ravishda ortaboradi. Lekin kasallangan barcha hujayralar lizisga 
uchragandan so‘ng yangi fag zarralari hosil bo‘lishi to‘xtaydi. 
Bu keltirilgan egri chiziqdagi bakteriofaglarni bir siklda ko‘payishi egri 
chizig‘i ko‘pgina o‘rganilgan bakteriofaglarga xosdir. Ammo har bir ayrim holda 

---