1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

4.2. Hayotiylik davrining turli bosqichlarida sotishni rag‘batlantirishning 
xususiyatlari va rag‘batlantirish rejasini ishlab chiqish 
Sotishni rag‘batlantirish bilan bog‘liq barcha tadbirlar tovarlarning hayotiylik 
davriga bevosita bog‘liq [29,298]. Buni 4.4-rasmda ko‘rishimiz mumkin. 

---

99 
 
 
4.4-rasm. Tovarlarning hayotiylik davrida sotishni rag‘batlantirish xususiyatlari 
Bozorga kirish bosqichi.
Bozorga kirish bosqichida har qanday tovarning 
sotilishiga quyidagi uch omil asosiy to‘siq bo‘ladi: 
1) savdo xodimlari yangi tovarga tezda ixlosmand va uning tarafdori bo‘la 
olmaydi. Bunda sotuvchilar tovar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni mukammal 
bilmasliklari va iste’molchilarga ham bu ma’lumotlarni kechikib taqdim etishi 
mumkin. Shu bois ushbu bosqichda sotuvchilarning bunday odatlariga barham brish 
uchun firma tomonidan savdo xodimlarini rag‘batlantirish va ularni yangi tovarning 
qadrliligiga ishontirish choralari ko‘riladi. 
2) 
savdo xodimlari yangi tovarlarni sotish bilan bog‘liq tavakkalchiliklarga 
qo‘l urishga majbur bo‘ladilar. Yangi tovarni iste’molchilar ishonchiga kiritishdan 
ko‘ra sotish bilan bog‘liq omadsizliklar ko‘p uchraydi. 
3) 
iste’molchilar yangi tovarlarni harid qilishda ehtiyotkorlik bilan 
yondashadilar. Tovarlarni tatib ko‘rish, namunalarini olish, sinab ko‘rish orqali 
yanada yaqinroq tanishadilar. Sotish xajmining oshishiga degustatsiya, sinov, tovar 
namunalarini tarqatish, to‘lov muddatini kechiktirish, tovarlarning qo‘shimcha 
miqdorini bepul sotib olish imkoniyatini yaratish. Tez aylanadigan ayrim tovarlarga 
nisbatan hayotiylik davrining ushbu bosqichda marketing harajatlarini quyidagi 
tarkibda shakllantirish maqsadga muvofiq bo‘ladi:
−
30 % reklamaga; 
−
30 % tijorat faoliyati bilan bog‘liq tadbirlarga; 
−
30 % sotishni rag‘batlantirishga; 
−
10 % jamoatchilik bilan aloqalar, homiylik va boshqalar.
Keng miqyosli 
reklama va qisman 
sotishni 
rag'batlantirishning 
sinov, degustatsiya 
va bepul namuna 
tarqatish usullari
sotishni 
rag'batlantirishning 
maxsus usullaridan 
foydalanish, sotish 
hajmini oshirish
sotishni rag'batlantirishning 
keng miqyosli qo'llanilishi 
orqali tovarlarning bozorga 
qayta kiritilishi va mujozlar 
sodiqligini saqlab qolish
Bozorga 
kirish
O’sish
Yetuklik 
Pasayish