|
36
2.4-jadval (davomi)
Munosabatlar
marketingi
(1990 yy.- xozirgi
vaqtga qadar)
Muvofiqlashtirish,
integratsiyalashuv va
tarmoqlarni tashkil etish orqali
iste’molchilar va biznes
hamkorlar talabini qondirishga
qaratilgan tovarlar va
xizmatlarni ishlab chiqarish
Marketing kompleksining
barcha elementlari to‘g‘risida
maqsadli auditoriyani xabardor
etish va marketing muhiti
sub’ektlari bilan faol
hamkorlikni yo‘lga qo‘yish
Kommunikatsion
marketing
konsepsiyasi
(1990 yy.- xozirgi
vaqtga qadar)
Axborotlashgan jamiyat
sharoitida korxona faoliyatining
barcha bosqichlarida samarali
kommunikatsiyani tashkil qilish
Brending kommunikatsiyasi
konsepsiyasi
Marketing kommunikatsiyasi tizimi bozor to‘g‘risida, bozorga chiqarilayotgan
tovar va xizmatlar to‘g‘risidagi axborotlar, savdo bitimlarini tuzish, sotuvlarni tashkil
qilishni o‘z ichiga oladi.
Marketing kommunikatsiyasi marketing tizimi sub’ektlarining faoliyati bilan
bog‘liq taktik va strategik qarorlarni qabul qilish maqsadidagi o‘zaro aloqasidir.
Marketing tizimi sub’ektlari tovar va xizmatlar bozorining barcha ishtirokchilari
hisoblanadi.
Kommunikatsion marketing konsepsiyasiga ko‘ra marketing kompleksini
quyidagicha tariflashimiz mumkin: Marketing kompleksi yoki marketing-miks –
marketing faoliyatining boshqariluvchi elementlari va o‘lchamlari majmui bo‘lib,
ularning oqilona nisbatdagi to‘plami kompaniyaning qo‘yilgan marketing
maqsadlariga erishish imkonini beradi.
2.2. Turizmda marketing kommunikatsiyasining tuzilishi, elementlari va
tasniflanishi
Ko‘pchilik mutaxassislar marketing kommunikatsiyasi elementlari tarkibini
yanada kengaytirishni taklif qilishadi. Ayrim manbalarda ularning soni 11 tagacha
yetadi:
−
reklama,
−
direkt-marketing,
−
sotishni jadallashtirish va rag‘batlantirish,
−
jamoatchilik bilan aloqalar,
−
qadoqlash, tovarlarni bezash,
−
kompaniyaning stili, brendi va savdo belgisi,
−
Event-marketing,
−
sport marketingi,
−
Internet,
−
ko‘rgazma va yarmarklarni tashkil etish,
37
−
shaxsiy sotuvlar.
Haqiqatan ham marketing kommunikatsiyalari soni cheklanmaydi. Masalan,
tovar kommunikatsiyasi tovar o‘rami, qadog‘ining iste’molchilarga ta’sir etishiga
asoslangan. Tarqatish kanallari va o‘tkazilish joyiga ko‘ra kommunikatsiyalar
merchendayzing
va Event-promotionda yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Shuni ham alohida ta’kidlash joizki, yuqorida sanab o‘tilgan kommunikatsiya
elementlari ayrim hollarda bir-birini to‘ldiradi yoki takrorlash xususiyatiga ega.
Masalan, tovarlarni bezash, qadoqlash merchendayzingning yo‘nalishi hisoblanadi.
O‘z navbatida ko‘rgazma va yarmarkalarda ishtirok etish jamoatchilik bilan aloqalar
(Public relations) va sotishni rag‘batlantirish (Sales Promotion)ga taalluqli.
Bugungi kunda aksariyat yirik firma va kompaniyalar o‘z faoliyatini ko‘proq
merchendayzingga qaratishmoqda.
Merchendayzing (Merchandising)
– sotuvlar hajmini oshrish maqsadida savdo
zallari, savdo belgilarining iste’molchilar diqqatini jalb qilishini o‘rganish va bu
imkoniyatlardan foydalanishga qaratilgan faoliyatdir. Savdo zalini jihozlash,
xonalarining turlari, texnologik planirovkasini takomillashtirish, magazinlarda
haridorlarga
ko‘rsatiladigan
xizmatlarni
takomillashtirish
orqali
sotuvni
jadallashtirish faoliyatidir. Bugungi kunda merchendayzingning asosiy vazifalariga
quyidagilar kiradi:
−
sotish joylarini bezash;
−
POS-materialarni tayyorlash;
−
feysing (facing) –iste’molchilarning tovarlarni yuqor ehtimol bilan topa
olishini kuchaytirish maqsadida peshtaxtalarga joylashtirish;
−
chakana savdoni maxsus savdo jihozlari bilan ta’minlash;
−
geografik tahlil asosida chakana savdo nuqtalarini joylashtirish.
Voqea marketingi
(Event promotion) – bu turli voqea-hodisalar bilan bog‘liq
tadbirlarni uyushtirish va o‘tkazish bilan bog‘liq faoliyat bo‘lib, iste’molchilarning
tovarga bo‘lgan e’tiborini tez jalb qiladi. Event promotion bayramlar, milliy
bayramlar, tantanali sanalarni nishonlash, konsertlar orqali amalga oshiriladi [27, 42-
44].
Bugungi kunda marketing amaliyotida
BTL (below the line)
atamasi ham paydo
bo‘ldi.
BTL
bevosita sotuv joylarida iste’molchilarga ta’sir ko‘rsatish orqali sotishni
jadallashtirishdir.
BTL tadbirlari asosan sotishni rag‘batlantirish, merchendayzing va voqea
marketingidan iborat.
Zamonaviy marketing faoliyati bugungi kunda asosan ommaviy va to‘g‘ridan-
to‘g‘ri marketing strategiyasi asosida amalga oshirilmoqda. To‘g‘ridan-to‘g‘ri
marketing har bir iste’molchi to‘g‘risida ma’lumotlar bazasini shakllantirish va ularga
bir nechta kommunikatsiya vositalarini qo‘llash orqali ta’sir ko‘rsatishdan iborat.
Kommunikatsiya jarayoni axborot yoki xabarlarni kommunikatsiya kanallari
orqali tarqatishni anglatadi. Ammo xabar jo‘natish uchun kommunikatsiya kanallari,
texnik vositalari bo‘lishi shart emas. Buni oddiy sotuvchi shaxsiy sotish chog‘ida
ham amalga oshirishi mumkin.
38
Shuning uchun kommunikatsiya jarayoni keng tushuncha va uning ko‘plab
elementlari mavjud. Shunga ko‘ra axborot tarqatish kanallarini ommaviy, shaxsiy va
mahalliy kanallarga bo‘lishimiz mumkin.
Ommaviy kanallar –
barcha xabarlarni ommaga qaratadi va bunda asosan
ommaviy iste’mol tovarlari to‘g‘risidagi axborotlar tarqatiladi. Ommaviy kanallar
marketingning maqsadli auditoriyasini ommaga uyg‘unlashtirib yuboradi va bu
xabarlar ayrim kishilarga zarur bo‘lmasada, tarqatilishi amalga oshiriladi. Ommaviy
kanallarga OAV, tashqi reklama, Internet va tovarlar o‘ramini kiritishimiz mumkin.
Ayrim mutaxassislar ommaviy kanallar sifatida paketlarni ham kiritishadi. Buning
sababi bugungi kunda ko‘pchilik magazinlar va supermarketlar o‘z xususiy
paketlariga ega bo‘lib, iste’molchilar undan boshqa maqsadlarda ham
foydalanishadi.
Shaxsiy kanallar–
tovarlarning sotilishi uchun xizmat qiladi.
Shaxsiy
kanallarning ahamiyatini mutaxassislar fikri orqali to‘ldiriladi. Bunda mutaxassislar
deganda muayyan tovarlar bilan bog‘liq zaruriy axborotlarga ega va maqsadli
guruhlar ishonchini qozongan shaxslar tushuniladi. Masalan, iste’molchilar mebel
harid qilishda, tishlarni davolashda, ko‘zoynaklar harid qilishda aynan shu sohani
yaxshi biladigan mutaxassislarga murojaat qilishadi.
Mahalliy kanallar
– maxsus harid qilinadigan tovarlar sotuvida ahamiyatli
bo‘lib, ommaviy harakterga ega bo‘lmaydi. Mahalliy kanallar moddiy va axborotli
kanallarga bo‘linadi. Moddiy mahalliy kanallar tovarlarni sotish joyi va sotishni
rag‘batlantirish bilan bog‘liq turli tadbirlardir. Masalan, turli attraksion o‘yinlarni
park va hiyobonlarda ko‘proq uchratish mumkin. Chunki bu joylarga ko‘proq dam
oluvchilar tashrif buyuradi.
Axborotli mahalliy kanallarga mavzuli ma’lumotnoma-spravochniklar, davriy
byulletenlar va gazeta varaqalari kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
