1 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
2.4.Kadrlar xizmati xodimlarining normativ sonini aniqlash
Kadrlar xizmati bo‘linmalarini tashkil etish va komplektlash korxonaning 
katta-kichikligi, faoliyatining markazlashganligi darajasi, bajarilayotgan ishlar turi, 
ishga qabul qilinayotgan ishlovchilar tipi, kadrlar xizmatiga ajratilgan rollar hamda 
shu bo‘linma tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmatlar turiga bog‘liq. Kadrlar xizmati 

---

27 
xodimlari soni va ishlovchilar soni o‘rtasida qat‘iy belgilangan nisbatlar mavjud 
emas. Bu nisbat 1:80 dan 1: 1000 va undan qo‘proq oraliqda o‘zgarishi mumkin. 
Bu nisbatga yuqorida aytib o‘tilgan barcha omillar ta‘sir qilishi mumkin, hamda 
uning qanday bo‘lishi kerakligi haqidagi qarorni faqatgina empirik tahlillar orqali 
yoki kadrlar xizmatida qanday hizmatlarga talab mavjudgi, bu xizmatlarni to‘liq 
ish kunida ishlayotgan malakali xodimlar qanchalik bajara olishlari mumkinligi, bu 
ishlarni chetdagi agentliklar amalga oshirsalar qanday samara olish mumiknligini
hisob-kitob qilish orqali aniqlash mumkin
7
. 
Namunaviy vaqt normalari kadrlarni jamlash va hisobini yuritish bo‘yicha 
ishlarni bajarishga ketadigan ish vaqti sarflarini aniqlash, normativ vazifalarni 
belgilash hamda korxona va tashkilotlarda shunday ishlar bilan band zarur 
xodimlar sonini asoslash uchun mo‘ljallangan. 
Normalar quyidagi ishlar uchun belgilangan: 

xodimlarni ishga qabul qilish va xizmatchilarni ishdan bo‘shatishda 
hujjatlarni rasmiylashtirish; 

mehnat daftarchalarini rasmiylashtirish va hisobini yuritish; 

shaxsiy tarkib hisobi bo‘yicha statistik hisobotlarni tuzish; 

ma‘lumotnomalar tuzish; 

rejalarni ishlab chiqish; 

xodimlar soni hisobi va h.z. 
Namunaviy vaqt normalari bo‘yicha hisoblanadigan normalangan ishlarning 
mehnat sig‘imidan tashqari kadrlarni hisobini yuritish va jamlash bilan band 
bo‘lgan xodimlarning normativ sonini aniqlashda normalangan ishlarning 25 %dan 
ko‘p bo‘lmagan miqdordagi normalanmagan ishlarga ketadagan mehnat sarflari 
hisobga olinadi.
Kadrlarni jamlash va hisobini yuritish uchun zarur xodimlarning normativ 
soni quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
S= T
1
x K
1
/ F
f
, 
7
M. Armstrong. Human resource management. -p.83 

---

28 
Bu erda: 
T
1
– yil (kvartal), soatda belgilangan normalar bo‘yicha hisoblangan 
normalangan ishlar mehnat sarfining yig‘indisi; 
K1 – yo‘riqnomaning normativ qismida ko‘zda tutilmagan ishlarni bajarishga 
ketadigan vaqt normalarini hisobga oluvchi koeffistient (K1 1,25gacha teng deb 
hisoblanadi); 
Fp – yil (kvartal), soatda bitta xodimning foydali ish vaqti jamg‘armasi. 
Bajaruvchilarning lavozim yo‘riqnomalariga kiritilmagan kanstelyariya, 
kompyuterda terish ishlarini bajarish vaqt normalarida hisobga olinmaydi. Agar 
korxona va tashkilotlarda ancha progressivroq vaqt normalari belgilangan bo‘lsa 
hamda namunaviy normalarda ko‘zda tutilgandan ko‘ra kamroq xodim ishlagani 
holda ishlar sifati va texnologiyasiga rioya qilinsa haqiqatdagi ishlovchilar soni 
saqlab qolinadi. 
Kadrlar bo‘yicha inspektorlar sonining hisobi yil davomida bajarilayotgan 
ishlarning mehnat sarfidan kelib chiqib aniqlanadi.