1. O’zbek adabiy tili va meyorlari. Hujjat matnlarida adabiy til meyoriy normalariga amal qilish va teran mantiqiylikning ta’minlanishi

2.

 

Hujjatchilikda  ham  imlo  va tinish  belgilarini  qo‘llash  masalasi 

Savodli  yozilgan  hujjatgina  o‘z  vazifasini  mukammal      bajarilishi  mumkin.  Hujjatning 

nomini  yozishda   bizda  har xillik  mavjud.  Xususan,  gap tugallanmay,  oxiri  sarlavha  holida  (ariza, 

---

tushuntirish  xati  va boshqalar  hujjat  nomi  sifatida)  kelgan  so‘zlar  ba’zan  kichik  harf   bilan,  ba’zan 

bosh  harf  bilan  yozilmoqda.  Hujjatning  nomi  bo‘lganligi  uchun  ularni  bosh  harf  bilan  yozgan 

ma’qul.  Shuningdek,  bosma  matnda  boshqa  usul  bilan,  masalan,  shunday  nomlarni  to‘lig‘inc ha 

bosh harflar  bilan  yozish  orqali  ham  ajratish  mumkin.  Boshqa sohalardagi  kabi hujjatchilikda  ham 

sarlavhalardan  so‘ng  nuqta  qo‘yilmaydi.   

Hujjatchilikda  qo‘llanilgan  son-sanoqni  bildirgan  so‘z turkumlari  raqam bilan  yozilishi  talab 

etiladi.  Pul  bilan  bog‘liq  yoki  baho normalarini  ifodalaydigan  bo‘lsa,  raqamdan  so‘ng  qavs ichida 

mazkur  sonning  so‘zdagi,  ya’ni  harflar  bilan  ifodasi  yoziladi.  Masalan,  tilxat,  ishonchno ma, 

umuman,  hisobxonadagi  hamda  bank  sohasidagi  (pul  bilan  bog‘liq)  yoki  imtihon  hujjatlarida 

sonning  yozma  shakli  ham  ko‘rsatiladi.   

Boshqa  sohalardagi  kabi  hujjatlarda  ham  arab raqamlari  bilan  ifodalangan  tartib  sonlardan 

so‘ng  qo‘shimcha  yozilmaydi.  Qo‘shimcha  o‘rnida  defis  (-) qo‘llaniladi.  Masalan,  1-guruh,  2-xona 

kabi.  Agar  rim  raqami  bilan  yozilishi  lozim  ko‘rilsa  hech  qanday  qo‘shimcha  yoki  belgi 

qo‘llanilmaydi.  Masalan,  1-guruh,  III  bo‘lim  kabi. Qayd etish  lozimki,  hujjat  sanalari  odatdagi  rus 

tilidagi  tartib  saqlanib  kelinayotgan  bo‘lsa-da, o‘zbek  tili  gap tuzilishidan  kelib  chiqib,  2013 yil  1 

sentabr   yoki  2013.01.09 (yoki  13.01.09)  shaklida  yozilishi  lozim.  Bunda  dastlabki  raqam  yilni 

keyingilari  kun  va oyni  anglatadi.   

O‘zbek tili  hujjatlarida  №, %, § kabi belgilarning  qo‘llanilishi  odat bo‘lmasa-da,  bular  qolipli 

hujjatlarda  ishlatiladi.  Shuning  uchun  ular  bir  xilda  yoziladi.  Lekin  ko‘pincha  hozirgi  hujjatlarda 

bu  belgilar  “-raqamli  yoki  -sonli”,  “foiz”,  “band”  kabi  so‘zlar  bilan  ifodalanmoqda.  Hujjatlar 

matniga  quyiladigan  eng  muhim  talablardan  biri  xolislikdir.  Hujjatlar  rasmiy  munosabatla r ni 

ifodalovchi  va qayd  eluvchi  rasmiy  yozma  vositalar  sifatida  axborotni  xolis  aks ettirmoqi  lozim. 

Shuning  uchun  hujjatlar  tilida  so‘z  va  so‘z  shakllarini  qo‘llashda  muayyan  chegaralanis hlar 

mavjud.  Xususan,  rasmiy  ish  uslubida  kichraytirish-erkalash  qo‘shimchalarini  olgan  so‘zlar, 

ko‘tarinki-tantanavor  yoki  bachkana,  dag‘al  so‘zlar,  shevaga  oid so‘zlar,  tor doiradagi  kishilargina 

tushunadigan  so‘zlar,  o‘xshatish,  jonlantirish,  mubolag‘a,  istiora,  tashxis  kabi  obrazli  tafakkur 

ifodasi  uchun  xizmat  qiluvchi  usullar  ishlatilmaydi.  Ularning  ishlatilishi  hujjatlar  matnida gi 

ifodaning  noxolisligiga  olib  keladi. 

Hujjat  matni  aniqlik,  ixchamlik,  lundalik,  mazmuniy  to‘liqlik  kabi  talablarga  ham  javob 

berishi  kerak Bu  talab-larga  javob  bera olmaydigan  hujjat  chinakam  hujjat  bo‘la olmaydi,  bunday 

hujjat  ish  yuritish  jarayoniga  halaqit  beradi,  uning  samaradorligini  keskin  pasaytiradi. 

Hujjatlar  matnining  xolislik,  aniqlik,  ixchamlik,  lo‘ndalik,  mazmuniy  to‘liqlikdan  iborat 

zaruriy  sifatlari  xujjatchilik  tilining  o‘ziga  xos uslubi,  undagi  o‘ziga  xos so‘z  qo‘llash,  morfolo gik 

va sintaktik  xususiyatlar  orqali  ta’min  etiladi. 

Hujjatlar  tilida  ot  turkumiga  oid  so‘zlar  ko‘p  qo‘llanadi.  Xatto  fe’l  bilan  ifodalanuvc hi 

harakat  va  holatlar  ifodasi  uchun  ham  otga  yaqin  so‘z  shakllari  tanlanadi,  ya’ni  «harakat  nomi» 

deb  ataluvchi  so‘z  shakllari  faol  ishlatidadi:  «...tayyorgarlikning  borishi  hakida»,  «...qarorning 

bajarilishi  to‘g‘risida»,  «...yordam  berish  maqsadida»,  «...qabul  qilishingizni  so‘rayman»  kabi. 

Fe’l  shakllarining  qo‘llanishida  ham  birmuncha  o‘ziga  xosliklar  mavjud.  Xususan,  majxul 

nisbatdagi  3-shaxs  buyruq-istak  maylidagi  yoki  o‘tgan  (yoki  hozirgi-kelasi)  zamondagi  fe’l 

shakllarining  qo‘llanish  darajasi  ancha  yuqori:  topshirilsin,  tasdiqlansin,  bajarilsin,  bo‘shatilsin, 

tayinlansin;  eshitildi,  qaror qilindi,  ko‘rib  chiqildi,  kursatibutildi  kabi.