1. O‘quv materiallar

Tekshirish uchun savollar

1. Kontaktli mashinalarning korpusi qanday qismlardan tashkil topadi?

2. Kontaktli mashinalarning ikkilamchi konturi nimalardan iborat?
3. Elektrodlar nimaga mo‘ljallagan?
4. Elektrodlarning chidamliligi deganda nimani tushuniladi?


12-Mavzu: Kontaktli payvandlash mashinalarining mexanizmlari
Reja:
12.1 Detallarni siqish mexanizmlari.
12.2 Roliklarni aylantirish mexanizmlari.


12.1 Detallarni siqish mexanizmlari.

Mexanizm – kuch yuritmasi (masalan, pnevmotsilindr, elektr dvigateli) hamda ijrochi mexanizmlar (polzun, yo‘naltiruvchi richaglar, muftalar, reduktor va b.) majmuidir.

Umumiy ishlarga mo‘ljallangan mashinalar turli mexanizmlar: detallarni siqish aylantirish, qisib qo‘yish, cho‘ktirish mexanizmlari mavjud. Maxsus mashinalarda, bulardan tashqari, siljitish, shakl hosil qilish, mahkamlash, detallarni ajratib olish va boshqa mexanizmlar ham bo‘lishi mumkin.
Bunday mexanizmlar harakatlanuvchi qismaning ko‘tarilishi, tushishi, siljishini hamda detallarning siqilishini berilgan kuch va muddat dasturi bilan ta’minlash kerak. Nuqtali payvandlash mashinalarida bu mexanizm elektrodlarning ikki harakati: detallar bir qadamga siljiydigan ish harakatini (2s+(3÷5) mm) va elektrodlarni tozalash, almashtirish, detallarni o‘rnatish hamda olish uchun qo‘shimcha (oshirilgan) harakatini amalga oshiradi.
Richagli, tepki-yukli, prujinali yuritmali mashinalarda elektrodlarning harakati bir vaqtning o‘zida ish harakati va qo‘shimcha harakat hisoblanadi. Harakatning ikkila turi odatda ish harakati va relyefli payvandlash mashinalarida mos keladi, uchma-uch payvandlash mashinasi uchun esa ish harakati hamda qo‘shimcha harakat to‘g‘risidagi tushuncha umuman yo‘q.
Nuqtali va chokli payvandlash mashinalarida yuritmalarning richagli, yukli, prujinali, pnevmatik, gidravlik, ba’zan esa elektromagnitli turlari qo‘llaniladi.
Richagli (dastki) mexanizm uncha katta bo‘lmagan nuqtali payvandlash mashinalari, ombirlarda, mikropayvandlashda pinsetlarda, shuningdek payvandlash va bir necha joyidan payvandlab qo‘yish uchun to‘pponchalarda qo‘llaniladi. O‘zgarmamas kuchni detallarga yo richaglar tizimi orqali, yo bo‘lmasa bevosita qo‘lda qo‘yiladi. Bunday mexanizm 0,1 gacha qalinlikdagi detallarni biriktirish uchun yetarli bo‘lgan kichik (300 N gacha) kuch hosil qiladi. Kuchning o‘zgarib turishi, payvandchining toliqishi ushbu mexanizmning kamchiliklaridir.
Tepki-yukli mexanizm siqish o‘zgarmas bo‘lgan oddiy va ishonchli mexanizmdir. F_pay yukni bo‘linmali richag bo‘ylab surib rostlanadi. Elektrodni tushirish uchun tepki (pedal) ga F kuch qo‘ylab richaglar (4) tizimidagi prujina (5) ning kuchi yengib o‘tiladi (2.10.1-rasm).

Detallarni siquvchi tepki-yukli mexanizm.


F kuch olinganda elektrod prujina vositasida ko‘tariladi. F_pay ning qiymati yuk va uning holati bilan aniqlanadi. Bunday mexanizmdan kuvvati 10 kVA dan oshmaydigan mashinalarda va kuchlar 1 kN gacha bo‘lganda (mikropayvandlash uchun mo‘ljallangan kichik konjensatorli mashinalarida montaj stollarida) foydalaniladi.
Tepki bilan harakatga keltiruvchi prujinali siqish mexanizmi o‘zgarmas siqish kuchini hosil qiladi (2.10.2-rasm). Tepki (5) ni F kuch bilan oxirigacha bosilganda yuqorigi elektrod pastga tushib detallarni siqadi. Payvandlash kuchi prujina (1) ni richagli tazimi (3) dagi gayka (2) bilan oldindan siqish orqali aniqlanadi. Elektrod yuk (4) vositasida ko‘tariladi. F_pay ning prujinaning holatiga va elektrodlar oralig‘iga bog‘liqligi, tepkini katta kuch bilan bosish kerakligi hamda payvandchining tez charchab qolishi sababli bu mexanizm quvvati 20 kVA gacha va payvandlash kuchi 2,5 kN gacha bo‘lgan o‘zgaruvchan tokli kichik mashinalardagina qo‘llanladi.

Detallarnisiquvchiprujinalimexanizm.

Pnevmatik siqish mexanizm ayniqsa o‘rtacha va katta quvvatli (1000 kVA gacha) mashinalarda keng tarqalgan bo‘lib, kuchlar oralig‘i (intervali) kengdir (0,3–250 kN). Tezkor, oson boshqariladigan, chuqur rostlanadigan ushbu mexanizm odatda avtomatik rejimda, ko‘pincha sinxron uzgich bilan birga ishlaydi. Bunday mexanizm nixoyatga universal hisoblanadi. U istalgan siklogrammani va kuchlarning keng ko‘lamda rostlanishi ta’minlay oladi. Mazkur mexanizmning kuch qismlari porshenlar va egiluvchan diafragmalardir.

Pnevmatik siqish mexanizmining porshenli yuritmasi.
Porshenli yuritmaning yo‘li kattalashtirilgan. U yuqori darajada ishonchligi, ammo kameralarining o‘lchamlari katta ekanligi, uncha tezkor emasligi hamda ishkalanish kuchlari ancha kattaligi bilan ajralib turadi. Elektrodga uzatiladigan kuch yuqorigi A kameradagi havo bosimi bilan rostlanadi.
Bunday silindr kuchlarining ikki diapazoni: kichik va katta diapazonlarini ta’minlaydi. Klapan K vositasida ikala kameraga havo yuborilib uncha katta bo‘lmagan payvandlash kuchi hosil qilinadi, bu kuch porshenlar yuzining farq bilan aniqlanadi. Silindr qarshi bosim bilan ishlaydi. Ba’zan kuchlar diapazoni kengaytirish uchun B kameradagi bosim A kameradagi havo uzatilganda (va B kamera atmosfera bilan tutashganda) katta kuch (cho‘kichlash, oldindan qisish, oshirilgan payvandlash kuchlari) hosil bo‘ladi.
Diafragmali yuritmaning yo‘li kichik (20 mm gacha) bo‘ladi, shu bois elektrodlar qo‘shimcha yo‘lga ega bo‘lishi (yurishi) uchun alohida pnevmatik yoki elektr-mexanik qurilma zarur bo‘ladi. Bundan tashqari, diafragma siljiganda (egilganda) kuch faqat muayyan chegaralarda (uning neytral holatida) o‘zgarmas bo‘lib qoladi.

Pnevmatik siqish mexanizmining diafragmali yuritmasi.
Rezinali diafragmalar eskiradi, ammo yuritmaning tuzilishi oddiyligi, moylanmasligi, ishqalanishning juda kichikligi, kameralarining o‘lchamlari kichikligi, ularning tez to‘lishi, binobarin tezkorligi, ya’ni afzalliklari hisoblanadi.
Bunday mexanizm payvandlash vaqtida detallarning ishonchli harakatlanishini ta’minlashi kerak. Tuzilishining har xilligi chokli payvandlash mashinalarining joylashuviga xilma-xillik kiritadi.