1. O‘quv materiallar

12.2 Roliklarni aylantirish mexanizmlari.

Yetakchi (oddatda bitta) rolik yuradigan hisoblanadi, boshqa rolik esa detalga ishkalanish natijasida salt aylanadi. Shu bois mexanizm yetaklanuvchi rolikning sirpanishga barham bermog‘i lozim. Ko‘ndalang payvandlash mashinalarida, qoidaga ko‘ra, pastki rolik yetakchi rolik hisoblanadi; bo‘ylama payvandlash mashinalarda va universal mashinalarda yuqorigi rolik yetakchidir. Mashinaning vazifasi, kuvvat va turiga qarab roliklar uzluksiz hamda uzlukli aylanadigan bo‘lishi mumkin.

Uzluksiz aylantirish mexanizm odatda uchta asinxron dvigatel, reduktor, almashtiriladigan shesternyalar, kardanli valdan va roliklarning aylanish tezligini ravon rostlash qurilmasidan tashkil topadi (2.10.5-rasm). Bunday qurilma vazifasini ko‘pincha bosqichsiz tezliklar variator – ПМС turidagi elektr bilan boshkariluvchi sirpanish muftasi (MШ–2001, MШ–3201, MШВ–4002, MШВ–1601 mashinalarida) bajaradi.

Roliklarniuzluksizaylantirishmexanizmi.

Elektryuritgich (1) danaylanmaharakatsirpanishmuftasi (2) (tezliknielektrrostlagichibo‘lgan ПМС turidagimufta, utezliknio‘nbaravarpasaytirishnita’minlaydi), mufta (3), planetarrostlagich (4), kardanlival (5), shesternyalar (6) – (11) orqaliyuqorigirolik (12) gauzatiladi. Elektryuritgichdanuzoklashgansayinvallarningaylanishtezligipasayibboradiburovchimomentesakattalishibboradivachiqishvalida (rolikda) engkattaqiymatigayetadi. Elektryuritgichningquvvatirolikdayo‘qotishlarmomentlariyigindisi (ikalarolikningdetallardadumalabishqalanishmomentlari) yig‘indisidankattaburovchimomenthosilqilishgayetarlibo‘lishizarur. Odatdayuritgichlarningquvvati 0,5–2 kWnitashkiletadi.

Uzlukliaylantirishmexanizmiodatdaaylanishtezligirostlanadigano‘zgarmastokelektrdvigateliasosidatayyorlanadi. Kinematik zanjir ko‘pincha eletkromagnitli muftani o‘z ichiga oladi. U yuritgich bilan rostlagich orasiga o‘rnatiladi (2.10.6-rasm).

Roliklarni uzluksiz aylantirish mexanizmi.

Uning yordamida roliklar osongina ishga tushiriladi va tuxtatiladi, davriy aylantirish keng ko‘lamda rostlanadi. Mexanizmning kinematik sxemasi elektr yuritgich (7) dan iborat bo‘lib, u muftalar (2) va (4) orqali chervyakli reduktor (5) shesternyalarini, almashtiriladigan shesternyalar z₁ va z₂, konussimon shesternyalar z₃ va z₄ ni hamda reduktor (6) orqali kardanli vallar (7), (8) ni aylantiradi. Mashinaning yuqorigi kallagi universal bo‘lgani uchun bo‘ylama choklani payvandlashda roliklar (9) ning harakati shesternyalar z₇ va z₈ orqali, ko‘ndalang choklarni payvandlash uchun kallak burilganda esa shesternyalar z'₇ va z'₈ orqali sodir bo‘ladi.