1. O‘quv materiallar

5.3Termodeformatsiya jarayonlarining payvandlash joyi metalining xossalariga ta’siri.

Payvandlash jarayonida metall termodeformatsiya ta’siriga uchraydi, bu ta’sir, o‘z navbatida, o‘zak va chok yaqinidagi metallning tuzilmasi hamda xossalariga ta’sir ko‘rsatadi.

Kam uglerodli po‘latni payvandlashda (1.6.5-rasm) o‘zak (1) ga tutashuvchi tor joy (2) da donalar chegaralari eriydi.

Kam uglerodli po‘latni payvandlashda tuzilmasining o‘zgarishi:
1 – o‘zak; 2 – donalar chegaralari qisman eriydigan joy; 3 – ortiqcha qiziydigan joy; 4 – toblanadigan joy; 5 – qisman toblanadigan joy; 6 – bo‘shashadigan va qayta kristallanadigan joy.

Bundan narida yirik donlai tuzilmaga ega bo‘lgan o‘ta qizish joyi (3) o‘rin oladi. A_s3 nuqtadan ortiq qizigan joylarda (3–5) tez sovish natijasida martensit aralashmalari paydo bo‘lishi mumkin, ammo bu joylarning nuqtalarning mustahkamligiga umumiy ta’siri juda kichik bo‘ladi.

Aluminiy qotishmalari uchun ikki joy (zona) ning bo‘lishi o‘zakning chekkalarida dendrit tuzilma va uning o‘rtasida (markazida) teng o‘qli donalarning cho‘zilgan sohasi xosdir. Sovish tezligi katta bo‘lganda likvatsiya jarayonlari kuchayadi. Legirlovchi elementlar miqdori dendirtlarning asosidan uchi tomon kupayib boradi (dendrit ichidagi likvatsiya). Ayrim kristallar intermetallidlar va evtektiklar to‘ri bilan qurshalgan bo‘ladi (dendritlararo likvatsiya). Likvatsiya jarayonlari rivojlanishi kuzatiladigan joylar ham juda mo‘rt bo‘ladi.
Chok tarkibining notekisligi hatto navbatdagi termik ishlovda ham qiyinlik bilan tekislanadi.
Chok yaqinidagi joyda toblanish, oson eriydigan evtektiklarning donalar chegarasi buylab erishi, qisman kuyish, qasmoqning olinish rekristallizatsiya va shu kabilar oqibatida metallning boshlang‘ich tuzilmasi va xossalari o‘zgarishi kuzatiladi.

Yuqori darajada mustahkam aluminiy qotishmalarini payvandlashda tuzilmasining o‘zgarishi:
1 – o‘zak; 2 – donalar chegaralari qisman eriydigan joy; 3 – toblanadigan joyi; 4 – yumshaydigan va qayta kristalanadigan joy.