1 nvp 11 sing Uzbek tili

Nazorat savollari
1. Favqulodda vaziyat deganda nimani tushunasiz?
2. Favqulodda vaziyatlar vazirligi qachon va nima maqsadda tashkil etilgan?
3. FVDTning rahbar organlari qaysilar?
4. Favqulodda vaziyatlar vazirligining kuch va vositalariga nimalar kiradi?
5. Favqulodda vaziyat sodir bo‘lganda o‘quvchilarning majburiyatlari nima-
lardan iborat?
2-bob.
ATROF-MUHITNING SALBIY TA’SIRLARIDA, INFEKSION
VA NOINFEKSION KASALLIKLARDA SALOMATLIKNI SAQLASH
2.1. Atrof-muhitning inson organizmiga salbiy ta’siri
Inson organizmiga atrofimizdagi muhit katta ta’sir ko‘rsatadi. Toza suv,
havo va hosildor yerlar odam yaxshi va sog‘lom yashashi uchun eng kerakli
narsalardir. Agar atrofimizdagi havo iflos bo‘lsa, u inson organizmiga nafas
yo‘li orqali kirishi mumkin.
Iflos suv ichida patogen mikroorganizmlar bo‘lishi mumkin. Har xil
toksik aralashmalar suv bilan odamning ichki organlariga tushganda sog‘liqqa
katta zarar keltiradi. Atrofimizdagi yerlar va oqar suvlar zaharlansa, yerning
hosildorligiga zarar yetadi.

---

13
Tabiatda minglab mikroorganizmlar yashaydi va ular daraxtlar, gullar va
xiyobonlarda oziqa topib iste’mol qiladi. Ushbu tirik jonzotlar havodan,
suvdan va yerdan foydalanadi. Bularning orasida foyda va zarar keltira-
diganlari ham bor.
Odam yerni baholaganda uning foydali tomonlarini qidiradi. Chunki
yerning ustida va ostida boyliklar juda ko‘p. Yer ustiga turli xil ekinlar eksa
bo‘ladi. Afsuski, so‘nggi vaqtlarda insoniyat tabiatga katta zarar keltirmoqda,
bunga misol qilib har xil chiqindilarning yerga va suvlarga tashlanishini
keltirish mumkin. Oqibatda yer va suv ifloslanadi hamda ularda yashovchi
tirik organizmlar halok bo‘ladi. Zavod va fabrikalardan chiqayotgan tutun
havoga katta zarar keltirib, ko‘p o‘simliklarning o‘sishiga yo‘l qo‘ymaydi va
atrofidagi yerlarga katta ziyon yetkazadi.
Tabiatga eng katta xavfni og‘ir metallar keltiradi. Bularning ichida simob,
kadmiy, mis, xrom, vanadiylarning zavod va fabrikalardan havo va yerga
tushish ehtimoli juda katta.
Avtomobillardan chiqayotgan tutun bilan minglab tonna zaharli moddalar
har yili havoga ko‘tariladi. Qo‘shimchasiga og‘ir metallar bilan birgalikda
zararli moddalar havoga gaz holida chiqariladi. Bularning ichida uglerod
oksidi, azot va uglevodorodlarni alohida ajratib ko‘rsatish mumkin.
Eng ko‘p uchraydigan aralashmalar kul va changlardir. Kul neft yonishi-
dan, yoqilg‘i, ko‘mir va boshqa mahsulotlardan paydo bo‘ladi.
Qurilishda keng ishlatiladigan asbest insonning nafas organlarida
(o‘pkada) qolib, og‘ir kasalliklarga olib kelishi mumkin. U nafas orqali
organizmga kirib, insonni kasallikka duchor qiladi.
Inson uchun eng katta zararni pestitsidlar keltiradi. Ular qishloq
xo‘jaligida keng ravishda ishlatiladi. Ularni ishlatish qoidalari mavjud. Ammo
ushbu qoidalar buzilsa, asab tizimi, odam ko‘zi, nafas organlari va terisiga
katta ziyon keltiradi.
Atrof-muhitdagi radioaktiv chiqindilar inson uchun juda xavfli. Ular
zavodlardan daryo va ko‘llarga tushishi mumkin.
Ion, ultrabinafsha nurlanish va har xil kimyoviy aralashmalar ham
insonga katta zarar keltiradi.
So‘nggi vaqtlarda tabiatga sintetik yuvish mahsulotlari nihoyatda katta
zarar keltirmoqda. Ushbu mahsulotlar hozirgi kunda sayyoramizning barcha
yerlarida mavjud.
Odamlar sintetik yuvish mahsulotlari bilan zaharlangan ko‘l va boshqa
cho‘milish joylariga borganda har xil allergiya kasalliklarini yuqtirib
olishmoqda.

---

14
Ifloslangan tabiat ta’siri orqali insonda gen (mutatsiya) o‘zgarishlari
paydo bo‘ladi. Bu o‘zgarishlar